Dr Marina Sekulić, spec. transfuzijske medicine
Zavod za transfuziju krvi Crne Gore
Riječ afereza vodi porijeklo od grčke riječi apheresis što u prevodu znači izdvajanje, uzimanje ili otklanjanje.
Afereze predstavljaju niz postupaka vezanih za eksfuziju davaočeve ili pacijentove krvi, njeno razdvajanje na komponente uz zadržavanje, prikupljanje ili otklanjanje nekog sastojka i reinfuziju preostalih sastojaka. Mogu se podijeliti na donorske, kada se primjenjujuna na davaocima i terapijske, kada se primjenjuju na pacijentima. U zavisnosti da li se izdvajaju ćelijski elementi ili plazma dijele se na citafereze (trombociti, eritrociti i leukociti) i plazmafereze.
Postupak afereza je danas automatizovan proces. Koriste se ćelijski separatori sa mikroprocesornom tehnologijom, jedan venski pristup za razliku od ranijih godina kada su bila dva, jedan za uzimanje krvi, a drugi za vraćanje. Separacija ćelijskih elemenata se vrši centrifugiranjem, filtriranjem ili kombinacijom. Da bi se spriječila koagulacija krvi pri kontaktu sa plastikom seta za separaciju komponenti, primjenjuje se antikoagulans ACD – acidum citrat dextrosa. Procedura podrazumijeva izdvajanje trombocita u zasebnu kesu, a ostali ćelijski elementi se vraćaju davaocu.
Donorska trombocitafereza predstavlja prikupupljanje trombocita od dobrovoljnih davalaca, namjenskih davalaca – rodbine ili prijatelja i od davalaca određenog HLA fenotipa.
Prednost ove procedure je u tome što se od samo jednog davaoca dobije terapijska doza za pacijenta. Kod klasičnog doniranja krvi, procesom obrade izdvoji se jedan koncentrat trombocita što nije dovoljno da se obezbijedi terapijska doza i s toga je potrebno više davalaca. Dakle, afereznim dobijanjem terapijske doze trombocita od jednog davaoca zamjenjuje se 6 do 8 davaoca koji doniraju klasičnim putem krv.
Ovim načinom se smanjuje mogućnost aloimunizacije na trombocitne i leukocitne antigene, nastanak refraktarnosti na transfuzije koncentratima trombocita kao i smanjenje mogućnosti transmisije infektivnih agenasa.
Selekcija dobrovoljnih davalaca trombocita vrši se na sličan način kao i odabir davalaca za klasično doniranje krvi. Postoje identični zahtjevi za davaoce krvi koji podrazumijevaju popunjavanje upitnika za davaoce krvi, fizikalni pregled ljekara i anamnezu koja obuhvata ličnu i porodičnu, anamnezu o sklonosti ka krvarenju i podatke o uzimanju antiagregacijskih ljekova. Poželjno je da davalac ima jednu donaciju klasicnog doniranja krvi, da ima više od 18, a ne više od 60 godina, i da je tjelesna masa preko 60 kilograma.
Predonacijska testiranja davalaca obuhvataju: testiranje krvne slike da bi se odredila vrijednost hemoglobina (hgb veći od 125 g/L za žene i 135 g/L za muškarce), vrijednost trombocita (veći od 150×109 /L), određivanje krvne grupe u ABO i Rh sistemu, screening na klinički značajna antitijela i određivanje markera na transmisivne bolesti (HCV, HBV, HIV i TPHA).
Prva donorska trombocitafereza u ZTKCG je izvedena 18. aprila 2022. godine. Tim ljekara i tehničara je edukovan u Institutu za transfuziju krvi Srbije pod mentorstvom dr sc. med. Nataše Vavić.
Implementacija ove procedure iziskivala je organizaciju u smislu pozivanja davalaca i razgovor u vezi same procedure, sačinjavanje upitnika za davaoce trombocita, registra, kao i obezbjeđivanje prostora za proceduru.
Do sada je izvedena 181 procedura trombocitafereze.
| A | O | B | AB |
| 67 | 42 | 41 | 31 |
Tabela1: Broj davalaca prema krvnim grupama
Registar dobrovoljnih davalaca trombocita je za sada popunilo oko 190 kandidata.
Implementacija donorskih trombocitafereza je od krucijalne važnosti za blagovremeno i adekvatno zbrinjavanje hematoloških, onkoloških i hirurških pacijenta u Crnoj Gori, što nameće zaključak da je neophodno kontinuirano raditi na motivaciji i registraciji novih davalaca trombocita odnosno širenju registra.
