Skrining raka grlića materice je preventiva multidisciplinarna javno-zdravstvena aktivnost koju inicira država među zdravom asimptomatskom populacijom sa prosječnim rizikom obolijevanja. Od svih malignih tumora, karcinom grlića materice može najefikasnije da se kontroliše skiningom. Cilj skrininga karcinoma grlića materice je očuvanje reproduktivnog zdravlja žene smanjenjem incidence i mortaliteta od raka grlića materice u Crnoj Gori, podizanje svijesti žena o značaju redovnih pregleda i ranog otkrivanja promjena na grliću materice, kao i informisanje o značaju skrininga.
Opšti ciljevi skrininga karcinoma glića materice su:
- Obuhvat preko 75% ciljne populacije programom ranog otkrivanja raka grlića materice tokom 3 godine od početka programa.
- Smanjiti učestalost raka grlića materice za 50 – 60% u periodu od 8 godina od početka sprovođenja programa.
- Smanjiti mortalitet od raka grlića materice za 50% u periodu od 10 godina od početka programa.
Ciljnu populaciju čine zdrave žene u Crnoj Gori starosti od 25. – 64. godine života. Sa redovnim pregledima treba započeti od 20. godine, odnosno 3 godine po otpočinjanju seksualne aktivnosti.
Skrining raka grlića materice sprovodi se cistološkim pregledom vaginalnog brisa (Papanikolau test). Pregledom se otkrivaju i promjene na grliću koje predhode nastanku karcinoma. Ukanjanjem ovih promjena sprečava se nastanak invazivnog karcinoma. Ćelijski skrining (Papanikolau test) određene populacije svakih tri do pet godina može da redukuje incidencu karcinoma grlića materice preko 80%. Skrining se može obustaviti kod žena preko 60 godina koje su imale tri uzastopna negativna citološka nalaza.
Ciljna grupa identifikuje se preko jedinstvenog matičnog broja i liste osiguranika Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Svim ženama iz ciljne grupe dostavlja se poziv za testiranje. Testiranje podrazumijeva uzorkovanje cervikalnog brisa za cistološki pregled (PAPA bris) kod izabranog doktora za žene – ginekolozi u domovima zdravlja, a cistološke preglede cerikvalnog brisa obavljaju ljekari specijalisti patološke anatomije u skladu sa stručno metodološkim uputstvima. Saopštavanje rezultata, određivanje dinamike i sadržaj daljeg praćenja, uključujući i upućivanje na dalje dijagnostikovanje i terapijske postupke u slučaju pozitivnog ili sumljivog nalaza, sprovode izabrani doktori za žene – ginekolozi u primarnoj zdravstvenoj zaštiti.
Svi podaci o poslatim pozivima, odazivu, rezultatima testa, daljim dijagnostičkim i terapijskim procedurama upućiju se u Institut za javno zdravlje.
Najrašireniji pristup u prevenciji raka grlića materice je konvencionalna citologija po Papanikolaou, koja je kod žena sa pozitivnim nalazom dopunjena kolposkopskim pregledom, HPV (humani papiloma virus) tipizacijom i ciljnom biopsijom. Senzitivnost PAPA testa se procjenjuje na 80 – 90% uz učešće lažno negativnih rezultata 5 – 30%.
Broj novooboljelih na nivou Crne Gore za period od 01.01.2011. do 31.12.2012.godine: u 2011. godini bilo je 104 pacijentkinje sa karcinomom grlića materice, dok je u 2012. godini bilo 84 oboljelih pacijentkinja.
Od ukupnog broja žena koje su umrle od tumora u 2011. godini u Crnoj Gori 3,25% su činile žene koje su umrle od malignog tumora grlića materice.
Rak dojke je najčešće maligno oboljenje žena, a jedno je od najčešćih malignih oboljenja uopšte. Na našoj planeti svaka tri minuta se kod jedne žene dijagnostikuje rak dojke. Skrining raka dojke obuhvata mamografsko snimanje dojki cjelokupne populacije zdravih žena 45-69 godine života, svake dvije ili tri godine. Mjerilo uspješnosti skrininga je smanjenje smrtnosti od raka dojke kod redovno mamografski kontrolisanih žena; teži se obuhvatu od najmanje 70%.
Skrining raka dojke je multidisciplinarni program koji zahtijeva rad stručnjaka različitih specijalnosti a kvalitet cjelokupnog procesa (obuka osoblja, način pozivanja žena, dijagnostički pregledi, postupak sa sumljivim lezijama, liječenje) i način njegovog kontrolisanja moraju biti definisani prije otpočinjanja programa. Skrining program karcinoma dojke može smanjiti mortalitet karcinoma dojke u starosnoj dobi od 40-74 godine.
Skrining raka dojke sprovodi se mamografijom. Sprovođenje kliničkog pregleda prije mamografije povećava senzitivnost pregleda. Pored toga, svim ženama se savjetuje da, počevši od 30. godine života, redovno sprovode samopregled dojki (jednom mjesečno).
Skrining treba sprovoditi samo kroz dobro organizovane programe. Ne postoje dokazi o efikasnosti kliničkog pregleda, samopregleda, termografije, magnetne resonance ili bilo koje druge metode, izuzev mamografije kao skrining testa za masovne programe.
Broj novooboljelih na nivou Crne Gore za period od 01.01.2011. do 31.12.2012. godine: u
2011. godini je bilo 516 malignih tumora dojke, dok je u 2012. godini bilo 454 malignih tumora dojke.
Od ukupnog broja žena koje su umrle od tumora u 2011. godini u Crnoj Gori 21.75% su činile žene koje su umrle od malignog tumora dojke. U 2011. godini je od malignog tumora dojke umrlo 3 muškarca.
Piše: prim. dr Mensud Grbović, Ministarstvo zdravlja Crne Gore
Add comment