Sunce i zdravlje

Sunce je najjači priridni izvor ultravioletnog (UV) zračenja iako samo 5% njegove energije koja dospije do površine Zemlje pripada UV spektru. UV zračenje obuhvata dio nejoni-zujućeg zračenja sa talasnim dužinama (X) od 100 do 400 nm (nano metara). To je nevidljivi deo spektra koji se graniči sa me­kim X-zračenjem i sa vidljivom svetlošću. To što je UV zračenje nevidljivo čini ga posebno opasnim za zdravlje.

UV zračenje u malim dozama ima pozitivno dejstvo na ljudski organizam i neophodno je u proizvodnji vitamina D. UV zračenja se koriste i u prevenciji i terapiji nekih patoloških stanja, kao što su rahitis, psorijaza, ekcem itd. Naravno da se ovi načini liječenja primjenjuju pod nadzorom ljekara koji vrši kliničku procjenu.

Produženo izlaganje sunčevom UV zračenju može da dovede do akutnih i hroničnih zdravstvenih efekata na koži, oku i imunom sistemu. Opekotine su najpoznatiji akutni efekat prekomjernog izlaganja UV zračenju. Dugotrajno UV zračenje izaziva degenerativne promjene u ćelijama kože, fibroznog tkiva i krvnih sudova, što dovodi do prijevremenog starenja kože, fotodermatoza i keratoza. Drugi dugoročni efekat je inflamatorna reakcija oka. U najtežim slučajevima može da dođe do raka kože i katarakte.

Zašto su važni ovi podaci? Svake godine se dijagnostikuje između 2 i 3 miliona nemelanomskih karcinoma kože. Oni rijetko fatalno završavaju i mogu se hirurški ukloniti. Godišnje se dijag­nostikuje oko 130.000 malignih melanoma na globalnom nivou, tako da oni značajno doprinose stopi mortaliteta. Procjenjuje se da je melanom i druge vrste karcinoma kože uzrok 66 000 smrtnih slučajeva godišnje.

Prema procjenama SZO, od 12 do 15 miliona ljudi širom svijeta godišnje oslijepi od katarakte, od čega i do 20 % može biti prouzrokovano UV zračenjem. Osim toga, sve više dokaza sugeriše da nivoi UV zračenja u životnoj sredini potiskuju ćelijski-posredovan imunitet i time povećaju rizik od infektivnih bolesti i ograničavaju efikasnost vakcinacije.

U odnosu na biološke efekte, spektar UV radijacije je podijeljen na tri područja:

-UV A 400 – 315 nm – bliska, dugotalasna zračenja -područje „crne svijetlosti”

– UV B 315 – 280 nm – srednjetalasna zračenja – područje eritema kože

– UV C < 280 nm – daleka, kratkotalasna zračenja -germicidno područje

Sunčevo UV zračenje

UV-A zračenje čini oko 98% od ukupnog solarnog UV zračenja koje stiže do Zemljine površine. Prema svom dejstvu ono je najmanje štetno za biološke sisteme, ali ne i potpuno bezo­pasno, naročito pri dužim izlaganjima većim intenzitetima. UV-A zračenje je našlo široku primjenu u medicini, kako u dijagnostičke tako i u terapijske svrhe. Zbog svoje sposobnosti da stimuliše sintezu vitamina D iz njegovog provitamina, ovo zračenje se uspješno koristi u prevenciji i terapiji rahitisa. UV-A zračenje se prostire kroz vazduh i staklo.

Tabela br. 1 Tipovi kože i njihive karakteristike

UV-B zračenje zbog visoke energije svojih fotona ima destruktivno dejstvo na biološki svijet. Energije fotona UV-B zračenja su dovoljne da aktiviraju niz fotohemijskih reakcija u organizmu, koje mogu dovesti do pojave raznih oštećenja tkiva kože i očiju (pojava opekotina na koži, katarakta…). Preko 90% solarnog UV-B zračenja se apsorbuje u atmosferi od strane ozona, kiseonika, vodene pare i ugljen-dioksida. Međutim, i onaj mali procenat ovog zračenja koji stiže do Zemljine površine, može da izazove niz neželjenih efekata zbog istanjenog ozonskog sloja. UV-B zračenje se prostire kroz vazduh i kvarc, dok se u običnom staklu apsorbuje.