Riječ anaemia je grčkog porijekla, u bukvalnom prevodu znači odsustvo krvi, što je nespojivo sa životom. Prvi pisani dokument u vezi sa opisom anemije postoji u tzv. Ebersovom papirusu iz starog Egipta, 1500 godine pne. Iz doba stare Grčke postoje zapisi da su Hipokrat, Plinije i Galen vjerovali u ljekovitu moć gvožđa. U srednjem vijeku se govorilo o čudotvornom ljekovitom napitku, “rđi rastvorenoj u vinu”. U jednom od keltskih hramova je otkrivena “Lidnijeva ruka”, bronzani model podlaktice, na kojoj se registruje specifičan znak deficita gvožđa koilonihija (čunasti nokti).
Malokrvnost, odomaćen termin za anemije u kliničkoj praksi, označava stanje koje karakteriše smanjenje koncentracije hemoglobina, smanjenje broja eritrocita i sniženje hematokrita u krvi. Po kriterijumima SZO anemija se definiše kao koncentracija hemoglobina (Hb) u krvi niža od 130 g/l ili hematokrit (Hct) niži od 39% kod odraslih muškaraca, odnosno Hb niži od 120 g/l ili Hct niži od 37% kod odraslih žena. Zavisno od vrijednosti koncentracije hemoglobima (Hb) anemije se dijele u tri grupe: lake anemije (Hb iznad 109g/l), anemije srednjeg stepena (Hb 70g/l-109g/l ), teške anemije (Hb 70g/l ili niže vrijednosti).
Globalno gledano, može se reći da trenutno u svijetu trećina stanovništva boluje od anemije, od čega 500 miliona od anemije usljed nedostatka gvožđa (sideropenijska anemija). U industrijalizovanim zemljama 10% stanovništva i 20% trudnica je anemično, dok u zemljama u razvoju sa niskim standardom i neadekvatnom ishranom, taj procenat se kreće preko 50%. Kod nas nema zvaničnih statističkih podataka o procentu oboljelih od anemije, ali gruba procjena govori da smo negdje između ove dvije krajnjosti.
Fiziološki pristup dijagnozi anemije omogućava najuspješniji put u dijagnostici i liječenju. Normalan vijek eritrocita (crvenih krvnih zrnaca ) je od 90-120 dana, i za to vrijeme oni pređu dugu putanju u našem organizmu od oko 3000 km, donoseći svim tkivima kiseonik neophodan za život svake naše ćelije. Smanjenje broja cirkulišucih eritrocita može biti povezano sa nedovoljnom produkcijom, sa povećanom destrukcijom ili gubitkom eritrocita.
Anemije etiološki nastaju usljed smanjene eritropoeze, povećane destrukcije eritrocita ili zbog gubitka krvi. Morfološka klasifikacija prema veličini crvenih krvnih ćelija, odnosno MCV (srednja zapremina eritrocita) anemije svrstava u: mikrocitne, normocitne ili makrocitne. Hronične, neoplastične, upalne, bubrežne, endokrine i jetrene bolesti mogu dovesti do anemije. Probavne tegobe, krvarenje iz GIT, obilne menstruacije, trudnoća, dojenje, krvarenja iz drugih organskih sistema, upotreba ljekova, su činioci koji mogu ukazivati na etiologiju anemije.
Sideropenijska anemija je najčešća od svih vrsta anemija. Javlja se kod velikog broja žena generativne dobi i male djece, posebno u nerazvijenim zemljama, pa predstavlja značajan javnozdravstveni problem. Ukupna količina gvožđa u organizmu je 4-5 grama, čiji se najveći dio se nalazi u hemoglobinu i mioglobinu, makrofagima i hepatocitima. Dnevna potreba za gvožđem odraslog muškarca je 1 mg, 1-2 mg. Povećane potrebe imaju odojčad, djeca i adolescenti, žene u generativnom dobu, trudnice i dojilje.Od ukupne količne gvožđa prosječno se 1,8 grama nalazi vezeno za hemoglobin. Depoi gvožđa su jetra, koštana srž i slezina, u kojima se gvožđe deponuje u vidu feritina i hemosiderina. Hrana sadrži gvožđe u obliku hema, dvovalentnog gvožđa (hrana životinjskog porijeka) i trovalentnog gvožđa (hrana biljnog porijeka). Gvožđe se apsorbuje u duodenumu i proksimalnom jejunumu aktivnim procesom /endocitozom/. “Hem” gvožđe je visoko bioraspoloživo gvožđe i njegova apsorpcija je nezavisna od prisustva drugih faktora u hrani.
Nalazi se u crvenom mesu, ribi i piletini. “Non-hem” gvožđe se slabije apsorbuje od hem oblika, a na njegovu apsorpciju utiču sastojci iz druge hrane. Nalazi se u voću, povrću, žitaricama i mliječnim proizvodima. Faktori koji uticu na apsorpciju gvožđa su oni koji smanjuju aciditet želuca. H.pylori infekcija, tanini (čaj), polifenoli (kafa, voćni čajevi, kakao), kalcijum i fosfat (antacidi) i tablete kalcijuma. Faktori koji “poboljšavaju” apsorpciju gvožđa iz hrane su: meso, limunov sok, vitamin C (brokoli, brusnica, paradajz, spanać). Reapsorpcija gvožđa se može fiziološki povećati dva puta, a kod davanja preparata gvožđa čak i do 15-20 puta.
Od nastanka deficita do manifestacije anemije organizam prolazi kroz tri faze: deplecijugvožđa zbog smanjene ili odsutne zalihe gvožđa u organizmu, dok je serumsko gvožđe normalne vrijednosti, deficit gvožđa sa sniženim vrijednostima gvožđa u serumu, kao i sniženje saturacije transferina i manifestnu sideropenijsku anemiju gdje su snižene vrijednosti gvožđa, hemoglobina i hematokrita.
Simptomi variraju u zavisnosti od dobi bolesnika, brzine nastanka anemije, stepena anemije i uzroka anemije. U ranim stadijumima oboljenja klinička slika može biti asimptomatska. Umjerena anemija je obično povezana sa gubitkom snage, vrtoglavicom, zujanjem u ušima, glavoboljom, dispnejom u naporu, tahikardijom, palpitacijama, rizikom od pogoršanja srčane insuficijencije. Često je prisutan patološki zamor, slabost, depresija i poremećaj kognitivnih funkcija, anoreksija, muka, otežano gutanje, problemi sa menstruacijom, gubitak libida. Kod određenog broja pacijenata sa sideropenijskom anemijom se javlja pika (želja za uzimanjem neuobičajnih supstanci koje mogu, ali i ne moraju sadržavati gvožđe). Nekad je prisutna i izrazita želja za unosom leda (pagofagija) i zemlje ( geofagija).
Add comment