Tretman bola u starijoj životnoj dobi poseban je izazov i zahtijeva pažljivo balansiranje rizika i koristi. Od ljekara praktičara, naročito u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, zahtijeva se da pored znanja i vještina iz oblasti medicine bola, dobro poznaju medicinske i psihosocijalne karakteristike starenja, kao i uticaj bola i njegove terapije na te karakteristike.
Terapija se započinje najnižom pretpostavljenom efektivnom dozom lijeka sa kratkim poluvremenom života i neposrednim oslobađanjem lijeka, uz česta praćenja na osnovu očekivane apsorpcije i poznate farmakokinetike lijeka. Početna doza obično obuhvata 1/3 do 1/2 predložene doze za mlade odrasle. U populaciji starih važi princip doziranja „počni malo, idi sporo” („start low, go slow”), koji je najbolja preventiva razvoja ozbiljnih neželjenih dejstava.
Način primjene lijeka i dužina terapije određeni su vrstom bolnog sindroma, vremenskim modelom ispoljavanja bola i komplijansom pacijenta. Predlaže se najmanje invazivni put primjene lijeka kad god je to moguće (oralno, transdermalno). Kombinacija dva ili više lijeka (u manjim dozama) sa komplementarnim mehanizmima dejstva može pružiti veće oslobađanje od bola sa manje toksičnosti.
Veća redukcija bola i poboljšanja u funkcionisanju obično se postižu kombinovanjem farmakološke i nefarmakološke terapije.
Farmakološka terapija
1. Neopioidni analgetici
Lijek izbora za stare osobe sa perzistentnim blagim do umjerenim bolom jeste paracetamol. Siguran profil neželjenih dejstava i mali broj interakcija sa drugim ljekovima čine ovaj lijek relativno sigurnim kod starih. Nesvjesna upotreba različitih ili kombinovanih preparata paracetamola simultano može uzrokovati akcidentalno predoziranje, ukoliko se ne vodi računa o ukupno primijenjenoj dnevnoj dozi (npr. maksimalna dnevna doza je 4 g).
2. Nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (NSAIL)
Korisni su u terapiji koštano-mišićnih, akutnih i egzacerbacijama hroničnih inflamatornih bolnih stanja. Stari su u najvećem riziku za razvoj neželjenih dejstava usljed dugotrajne, hronične, nekontrolisane primjene visokih doza NSAIL (gastrointestinalna krvarenja, nefrotoksičnost). Kombinovanje više različitih preparata NSAIL-a značajno povećava rizik od razvoja neželjenih dejstava, bez značajnog povećanja željene analgezije. Brojne su interakcije sa drugim ljekovima i bolestima. Ukoliko se istovremeno primjenjuju sa ljekovima za kardiovaskularni sistem, snažno antagonizuju hipotenzivna dejstva. Pri istovremenoj primjeni sa ACE inhibitorima i diureticima raste rizik od renalnog oštećenja i hiperkalijemije, a sa kardijalnim glikozidima moguća je egzacerbacija srčane insuficijencije i opadanje renalne funkcije.
3. Opioidi se koriste za otklanjanje jakih i izrazito jakih bolova. Aktivacijom opioidninih receptora onemogućavaju i moduliraju proces prenošenja bolnog nadražaja. Utiču i na individualni doživljaj bola. U upotrebi su opioidi sa umjerenim i snažnim analgetičkim djelovanjem.
4. Koanalgetici su modulatori analgetičkog dejstva „čistih analgetika”. Smanjuju potrebne doze analgetika i koriste se na svim analgetskim stepenicama. Obuhvataju različite grupe ljekova: kortikosteroide, antikonvulzive, antidepresive, bisfosfonate i anksiolitike.
Piše: dr Mirjana Dobrović Milosevic, spec. opšte medicine
Add comment