Dr sci. med. Sanja Medenica
Institut za javno zdravlje Crne Gore
Koronavirus / bolest COVID-19[1]
Uvod:
Novi koronavirus, odnosno SARS-CoV-2 (skraćenica od engleskog termina koji označava tip 2 korona virusa – izazivača teškog akutnog respiratornog sindroma) je virus koji izaziva bolest COVID-19. Koronavirus dolazi iz porodice virusa koji pod elektronskim mikroskopom izgledaju kao da imaju oblik poput krune (latinski: korona – kruna). Istoj grupi korona virusa pripada i virus MERS koji izaziva bliskoistočni akutni respiratorni sindrom i virus SARS koji izaziva teški akutni respiratorni sindrom. Takođe, najmanje 4 vrste ovih virusa poznatih od ranije, izazivaju „obične prehlade“ i blage sezonske upale najčešće gornjih disajnih puteva.
COVID-19 (COronaVIrus Disease-19) je bolest izazvana novim koronavirusom SARS-CoV-2.
Period inkubacije je vrijeme koje prođe od trenutka kada osoba dođe u kontakt sa infektivnim agensom (virusima, bakterijama, gljivicama, parazitima, prionima) do trenutka kada se pojave prvi simptomi bolesti.
U slučaju infekcije koronavirusom, najčešći period inkubacije je 2-14 dana mada su zabilježeni slučajevi da je inkubacija trajala kraće (0-0,5 dana), ali i znatno duže (podatak iz literature – 29 dana).
U zakonski okvir koji pokriva zarazne bolesti spadaju:
– Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti (Sl. list, br. 32/2005; 75 bolesti; Sl.list br 14/2010, br. 40/2011; Sl. list, br. 30/12; Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti Sl.list CG br.012/18; 64/20;
– Pravilnik o prijavljivanju zaraznih bolesti i bolničkih infekcija (Sl. list RCG br 45/07, dopuna Sl. list br 66/15),
– Pravilnik o načinu prijavljivanja zaraznih bolesti, bolničkih infekcija, stanja i smrti oboljelih od ovih bolesti Sl list br. 020/19;
– Pravilnik o listi zaraznih bolesti koje se obavezno prijavljuju Sl list br 020/19; Dopuna 041/20 05.05.2020 Covid 19 MKB 10 U07.1;
– Međunarodni zdravstveni pravilnik IHR 2005.
Nadzor nad zaraznim bolestima u Crnoj Gori je je koncipiran tako da Centar za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti Instituta za javno zdravlje i Higijensko-epidemiološke službe domova zdravlja HES-e vrše nadzor nad zaraznim bolestima za teritorije koje pokrivaju. Centar za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti Instituta za javno zdravlje prati obolijevanje od zaraznih bolesti na teritorijama opština Podgorica, Danilovgrad i Cetinje, HES-a DZ Bijelo Polje prati obolijevanje na teritorijama Bijelo Polje, Mojkovac i Kolašin itd. Informacije se prikupljaju iz svih zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori. Na osnovu prikupljenih podataka i informacija pripremaju se adekvatni izvještaji koji se zatim distribuiraju zdravstvenim ustanovama na teritorijama sa koje su podaci prikupljeni. Isti Izvještaji se šalju na sve relevantne adrese koje su zainteresovane za date podatke, šalju se Ministarstvu zdravlja, Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji SZO , Evropskom Centru za kontrolu i prevenciju bolesti ECDC itd.
U posljednjih 20 godina mnogi svjetski javno zdravstveni izazovi i rizici su zahtijevali multisektorski pristup u odgovoru jedne države. Tako je bilo i 2002.godine kada je prijetnja bio SARS, 2005.godine kada je prijetnja bio ptičji grip, 2009.godine „svinjski grip“ AH1N1, 2012.godine MERS, 2016.godine ebola. Svi ovi veliki svetski javnozdravstveni događaji bili su pokriveni multisektorskim pristupom u Crnoj Gori, gdje su djelovali zajedno Ministarstvo zdravlja, Uprava za inspekcijske poslove, Ministartvo unutrašnjih poslova, granična policija, Ministarstvo poljoprivrede, Ministarstvo saobraćaja, Aerodromi Crne Gore, Ministarstvo turizma, Ministarsvo inostranih poslova, Vojska itd, i to svak iz svoje oblasti.
Upravo iskustva iz tih javnozdravstvenih rizika i pripreme za eventualne epidemije na teritoriji Crne Gore, mnogo su pomogle i u pripremnim aktivnostima preepidemijske faze i aktivnostima same epidemijske faze.
U redovnim uslovima Centar za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti Instituta za javno zdravlje prati obolijevanje od zaraznih bolesti koje se obavezno prijavljuju. Shodno zakonskoj regulativi u Crnoj Gori se 84 zarazne bolesti obavezno prijavljuju.
Institut za javno zdravlje, u kome se nalazi Nacionalni registar zaraznih bolesti, koristi između ostalog i elektronske alate za praćenje epidemiološke situacije na teritoriji zemlje. U Crnoj Gori u zdravstvenom sistemu primarne i sekundarne zdravstvene zaštite (domovi zdravlja, opšte i specijalne bolnice) postoji elektronski sistem prijavljivanja zaraznih bolesti. Naime, domovi zdravlja, opšte i specijalne bolnice bolnice elektronski su povezane sa Fondom za zdravstveno osiguranje i sa Institutom za javno zdravlje. Svaki pacijent koji se javi ljekaru i ljekar utvrdi da pacijent boluje od zarazne bolesti koja se obavezno prijavljuje, nakon unošenja dijagnoze (po MKB 10), u elektronskom kartonu se pojavljuje obrazac elektronske prijave zarazne bolesti. Sistem automatski povlači osnovne podatke o pacijentu i dijagnozu koja je primarno ukucana. Ljekar zatim popunjava predviđena polja u obrascu i kroz integrisani elektronski sistem, prijavu šalje u Nacionalni registar zaraznih bolesti Instituta za javno zdravlje. U Nacionalnom registru postoji mogućnost izdvajanja prijava zaraznih bolesti dijagnostikovanih kod stranaca tokom njihovog boravka u Crnoj Gori.
Trenutno u ovoj mreži nisu KCCG i privatne zdravstvene ustanove iz kojih Institut za javno zdravlje dobija pisane prijave koje odmah nakon pristizanja, zaposleni iz Centra za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti unose u elektronsku bazu podataka. Lokalne epidemiološke službe imaju mogućnost elektronskog uvida u prijave obolijevanja/umiranja od zaraznih bolesti za teritorije koje pokrivaju, što im omogućava pravovremeno preduzimanje mjera za prevenciju i kontrolu zaraznih bolesti. Sistem dozvoljava praćenje kretanja zaraznih bolesti na dnevnom nivou.
PCR je trenutno najosjetljivija i najviše upotrebljavana metoda molekularne mikrobiologije. Predstavlja neizostavan dio savremene kliničke dijagnostike infektivnih bolesti zbog visoke osjetljivosti, specifičnosti i mogućnosti testiranja unutar klinički relevantnog vremena.
U Crnoj Gori su prvi put 2007. g. urađene real-time PCR analize za HIV-1. U Institutu za javno zdravlje ima pet Real-Time PCR uređaja. Koriste se za ispitivanje prisustva citomegalovirusa, određivanje koncentracije nukleinske kiseline HIV-1, HCV, HBV, genotipizaciju HCV, ispitivanje prisustva Neisseria gonorrhoea (lat.), Chlamydia trachomatis (lat.), Herpes simpleksa tipa 1 i 2, influenca A i B virusa, enterovirusa, Borrelia burgdorferi (lat.), respiratornog sincicijalnog virusa, Toxoplasma gondii (lat.), Rubella virusa (lat.), visokorizičnih genotipova HPV, norovirusa, Legionella pneumophila (lat.), virusa Zapadnog Nila, dengue, Varicella zoster virusa (VZV), Chikungunya, Zika virusa, Mycoplasma pneumoniae (lat.), Chlamydophila pneumoniae (lat.), Morbilli virusa, Epštajn-Barovog virusa (EBV), Novog korona virusa (SARS-COV-2), Humanog herpes virusa tip 6 i 8.
Preepidemijska faza:
U preepidemijskoj fazi obolijevanja od COVID 19 odrađen je veliki broj aktivnosti: oformljeno je multisektorsko koordinacionio tijelo – NKT Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti, vršen je nadzor nad osobama koje su dolazile iz područja gdje su registrovani slučajevi, pod posebnim nadzorom su bili radnici na autoputu koji su dolazili u Crnu Goru iz Kine, donešene su mjere zatvaranja vrtića, škola, fakulteta, ukinute avionske linije prema destinacijama gdje je bilo više oboljelih, vršeni su svakodnevni obilasci terena gdje god je to situacija nalagala, napisan je veliki broj procedura i planova koje su bile dostupne na sajtu Instituta za javno zdravlje.
Uspjeh u suzbijanju širenja infekcije u prvom talasu postignut je zahvaljujući tome što su svi građani Crne Gore bili na istom zadatku i zato što su se poštovale predlagane protivepidemijske mjere.
Epidemijska faza
Prvi slučajevi obolijevanja od COVID 19 u Crnoj Gori su registrovani 17 marta 2020.godine. Tog dana registrovana su dva slučaja obolijevanja. Prvi slučaj je naveo anamnestički podatak da je doputovao iz Španije i drugi iz Amerike. Tih dana svi epidemiološki timovi su bili na terenima u čitavoj Crnoj Gori. Na poslu se provodilo od 15 do 17 sati dnevno. Svakog dana je unaprjeđivan rad u zavisnosti od situacije. U Institutu za javno zdravlje su oformljena tri tima po pet ljekara i pet tehničara koji su odrađivali mnoge terenske aktivnosti. Takođe u Centru za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti određeni doktori su bili zaduženi za praćenje baze podataka.
Na svim graničnim prelazima je bila sanitarna inspekcija i po potrebi nadležni epidemiolozi. Vršen je i epidemiološki nadzor nad putnicima na aerodromima, kao i nadzor nad novooformljenim karantinima. U Institutu za javno zdravlje je funkcionisao cal-centar i telefonski broj 1616 na kojem su građani Crne Gore dobijali sve neophodne informacije o bolesti COVID 19, na ovaj način su takođe mogli da zakažu testiranje na ovu bolest, shodno epidemiološkim indikacijama. U okviru prvog talasa vršen je i pojačani nadzor nad opštinom Tuzi, kao i pojačani nadzor nad Konikom, dijelom grada Podgorice gdje se pojavio jedan slučaj obolijevanja u vulnerabilnoj romskoj populaciji. Starački domovi na teritoriji Crne Gore su bili pod posebnom pažnjom lokalnih epidemiologa.
Svi uključeni u odgovor na epidemiju su djelovali sinhrono i ostvarivane su pravovremene akcije, ukoliko su bile potrebne, na svim nivoima zdravstvenog sistema i službama u Crnoj Gori. Crna Gora je jedna od rijetkih država koja je zbrinula sve svoje državljane koji su se vraćali u matičnu zemlju, za vrijeme prvog talasa epidemije. U nizu brojnih epidemioloških aktivnosti vršeni su obilasci drugih opština, uzorkovanja na terenu, nadzor nad zdravstvenim radnicima, uzorkovanje u domovima za stare i kolektivnim smještajima, uzorkovanje starih i nemoćnih itd.
Ogromni doprinos u kontroli epidemije dali su i zaposleni u Odjeljenju za molekularnu dijagnostiku Centra za medicinsku mikrobiologiju Instituta za javno zdravlje Crne Gore, svojim nesebičnim dvadesetčetvoročasovnim zalaganjem i dijagnostikom ogromnog broja uzoraka.
Šta kažu cifre ?
Zdravstveno sanitarna inspekcija je u periodu od 26.01-02.06 2020 izdala ukupno 25870 rješenja i to:
- Rješenja o stavljanju pod zdravstveni nadzor 10122
- Rješenja o stavljanju pod zdravstveni nadzor lica koja su ušla na zahtjev privrednih društava u Crnoj Gori 57
- Rješenja o stavljanju pod zdravstveni nadzor lica koja su došla nekomercijalnim avio saobraćajem 60
- Rješenja o samoizolaciji i produženju samoizolacije, samoizolacija posle karantina 10003
- Rješenja o stavljanju u karantin 2812
- Rješenja o samoizolaciji i produženju samoizolacije (oboljelih zbog kontakata sa oboljelim ili sumnje zbog kontakta sa oboljelim 2816.
U periodu od 17 marta do 02 juna 2020.godine u Crnoj Gori su od COVID 19 oboljele 324 osobe, što predstavlja incidenciju od 52,25/100 000 stanovnika. U posmatranom periodu od COVID 19 hospitalizovane su 74 osobe i to u Kliničkom centru 42, Opštoj bolnici Bar 20 osoba, Opštoj bolnici Berane 5, Opštoj bolnici Nikšić 7. Ukupan broj umrlih u posmatranom periodu je 9.
Najveći broj slučajeva je registrovan 3. Aprila, 37 slučajeva.
Pik epidemije po kumulativnom broju oboljelih je zabilježen 13. aprila kada je registrovano 265 oboljelih lica, a nakon toga smanjuje se broj registrovanih slučajeva, a povećava se broj osoba koje su proglašene ozdravljenim. 26 aprila je zabilježen podjednak broj oboljelih i oporavljenih slučajeva njih 161 Grafikon 1.
Zadnji slučaj obolijevanja registrovan je 4 maja. 24 maja je ozdravila zadnja pozitivna osoba. Najveći broj testiranih je izvršen 23.aprila i to 538 osoba.
Najveći broj oboljelih je registrovan u dobnoj grupi radno-aktivnog stanovništva od 20-60 godina. Najveća stopa infekcije zabilježena je u malim sredinama: Tuzi, Gusinje, Andrijevica. Registrovano je i češće obolijevanje muškaraca u odnosu na žene, 181:143 (m/ž).
Najmlađi oboljeli je imao 1 godinu, a najstariji 89 godina. Prosječna starosna struktura oboljelih je 43 godine.
Po isteku dvostrukog inkubacionog perioda, tj. nakon 28 dana od zadnjeg registrovanog slučaja odjavljeno je epidemijsko javljanje COVID 19 u Crnoj Gori. Epidemija zarazne bolesti je odjavljena 02 juna.
Zaključak:
U prethodnom tekstu ukratko je opisan prvi talas epidemijskog javljanja obolijevanja od COVID 19 u Crnoj Gori u periodu od 17.03. do 02.06.2020.godine. S obzirom da drugi talas još uvijek traje, adekvatna analiza kompletnog epidemijskog javljanja ove zarazne bolesti izvršiće se nakon okončanja iste.
Prvi talas epidemije je pokazao da možemo da se uspješno suočimo sa izazovom i da multisektorski pristup kontrole epidemijskog javljanja daje najbolje rezultate.
Ova prva bitka je uspješno završena zahvaljujući savjesnom i odgovornom ponašanju svakog stanovnika Crne Gore.
[1] https://www.ijzcg.me/me/koronavirus-pojmovnik
Dodajte komentar