Dr Mirjana Joksović, spec. neurolog
Opšta bolnica Nikšić
Od prvih opisa kliničkih manifestacija multiple skleroze (MS) prije više od jednog vijeka do danas, istraživači i ljekari su pokušavali da proniknu u potencijalne prognostičke parametre ove izrazito heterogene bolesti i na različite načine pokušavali su da modifikuju njen prirodni tok.
U svim do sada sprovedenim epidemiološkim studijama ove bolesti ispitivan je prognostički značaj širokog spektra parametara, poput demografskih karakteristika, lične i porodične anamneze pacijenata, genetskih faktora i faktora spoljašnje sredine, kliničkih karakteristika bolesti i rezultata prekliničkih ispitivanja. Međutim, bez obzira na sva do sada sprovedena ispitivanja, definitivan i konzistentan stav o prognostičkom značaju do sada ispitivanih parametara još uvijek ne postoji.
Studije koje istražuju uticaj genetskih faktora na razvoj bolesti su pokazale jasnu genetsku osnovu bolesti, ali su i studije migracije ukazale na značaj faktora iz okoline na tok i nastanak bolesti.
Pitanje prognoze bolesti se postavlja još na samom početku ili nakon kraćeg vremena trajanja bolesti, pa ljekar nema drugih kliničkih elemenata na koje bi se mogao osloniti osim karakteristika bolesti na početku ili tokom evolucije.
Zabrinutost oko prognoze usredsređena je prvenstveno na kvalitet života i izglede za invalidnost. Većina pacijenata i ljekara gaji neutemeljen pogled na multiplu sklerozu kao na nemilosrdno progresivnu, neizbježno onesposobljavajuću bolest. Istina je da je 15 godina od pojave multiple skleroze, samo oko 20% pacijenata bude prikovano za krevet ili institucionalizovano. Još 20% će možda zahtijevati invalidska kolica ili koristiti štake ili štap, ali ukupno 60% će biti ambulantno bez pomoći, a neki će uopšte imati mali deficit. Možda čak 1/3 svih pacijenata sa MS prolazi život bez trajnog hendikepa i pati samo od povremenih, prolaznih epizoda simptoma, tako da može da nastavi uspješan profesionalni i porodični život. Većina pacijenata može očekivati normalno dug životni vijek, ali ipak životni vijek oboljelih od MS je za 7-8 godina kraći od onog u odgovarajućoj opštoj populaciji.
Prognoza multiple skleroze rijetko je fatalna. Smrtni ishod zbog relapsa je veoma rijedak, obično je posljedica izražene onesposobljenosti, starenja, pridruženih bolesti i stanja ili sekundarnih komplikacija, kao što su infekcije.
Mozak i kičmena moždina imaju veliki rezervni kapacitet, mnoga područja upale mijelinske opne u početku neće dati nikakve simptome. Naime, simptomi zavise od mjesta zahvatanja i jačine upale mijelinske opne aksona. To je razlog što su simptomi kod pacijenata različiti, a tok bolesti teško predvidljiv i varijabilan. Na jednom kraju spektra su pacijenti koji imaju benignu MS koju karakteriše minimalna onesposobljenost i nakon 15 godina bolesti. Na drugom kraju su rijetki pacijenti sa malignom MS koju karakteriše brza progresija bolesti do teške onesposobljenosti ili smrtnog ishoda poslije samo nekoliko mjeseci trajanja bolesti. Ipak, pažljivim praćenjem moguće je svrstati svaku osobu u jedan od tri glavna tipa prirodnog toka MS.
Moguće forme MS su: relapsno-remitentna (RR), sekundarno progresivna (SP) i primarno progresivna (PP).
Prvi klinički atak bolesti koji sugeriše MS naziva se klinički izolovani sindrom (KIS). U oko 80% slučajeva MS ima relapsno remitentan (RR) tok. On se karakteriše naglom pojavom novih ili pogoršanjem postojećih simptoma ili znakova u odsustvu povišene temperature ili infekcije, koji traju najmanje 24 sata, a nazivaju se egzacerbacijom, relapsom ili atakom bolesti. RR tok bolesti karakteriše stabilno stanje pacijenata bez progresije između pojedinačnih egzacerbacija. Relapsi se javljaju prosječno jedanput godišnje. Kod većine pacijenata koji su u početku imali RR tok nakon oko 15 godina dolazi do razvoja sekundarno progresivne MS. Progresija označava kontinuirano pogoršanje neurološkog oštećenja tokom najmanje šest mjeseci, koje nije posljedica nepotpunih oporavaka poslije relapsa. Kod oko 15% pacijenata tok bolesti je od početka progresivan, a ova forma MS označava se kao primarno progresivna (PP). Relapsi se mogu javljati i na terenu PPMS i tada se forma bolesti naziva progresivno remitentna MS.
Smatra se da parametri koji karakterišu ranu fazu MS, kao što je nalaz magnetne rezonance (MR) mozga i određene kliničke karakteristike, mogu da predstavljaju prediktivne faktore dugoročnog ishoda kod pacijenata od MS. Negativan prognostički značaj imaju kasniji početak bolesti, prisustvo znakova piramidnog i cerebelarnog deficita, kao i zahvaćenost više funkcionalnih sistema na početku bolesti, nepotpuna prva remisija, česte egzacerbacije u početku bolesti (vrijeme između recidiva kraće od 6 mjeseci) i progresivna forma MS od samog početka. Rana primjena terapije koja modifikuje tok bolesti je neophodna, a cilj joj je da redukuje broj relapsa i spriječi ili odloži razvoj progresivne onesposobljenosti.
Broj pacijenata sa lošom prognozom se danas znatno smanjuje sa poboljšanjem našeg znanja o bolesti i uspješnijeg tretmana MS. Pretpostavlja se da su efektivnija simptomatska terapija, prevencija i liječenje komplikacija, posebno kod teže onesposobljenih pacijenata, kao i povećanje očekivane dužine života u opštoj populaciji, faktori koji su odgovorni za duže preživljavanje osoba sa MS. Osim toga, nove terapijske metode, odnosno pronalazak ljekova koji mijenjaju prirodni tok bolesti dali su ohrabrujuće rezultate. Rana dijagnoza je neophodna za uvođenje imunomodulatorne terapije, kojom se obezbjeđuje dobra dijagnostička prognoza. Zaključeno je da rano započinjanje liječenja imunomodulatornom terapijom znatno doprinosi poboljšanju preživljavanja i smanjenju ukupnog mortaliteta kod osoba sa multiplom sklerozom.
