Nizak rast u djetinjstvu

Prof. dr Mira Samardžić

Medicinski fakultet u Podgorici

Institut za bolesti djece, Klinički centar Crne Gore

Rast djece odvija se u tri faze koje su pod različitoim kontrolnim mehanizmima. U prve dvije godine zavisi od ishrane, zdravlja i rada štitaste žlijezde. Nakon toga, do puberteta,  rast je dominantno pod kontrolom hormona rasta i hormona štitaste žlijezde, mada nutritivni faktori takođe imaju važnu ulogu. U pubertetu na rast sinergistički utiču hormon rasta i polni hormoni.

Procjena rasta zasniva se na periodičnom mjerenju tjelesne visine, odnosno dužine kod djeteta mlađeg od 2 godine, tjelesne težine, indeksa tjelesne mase i obima glave. U slučaju sumnje na disproporcionalni rast, potrebno je izmjeriti i sjedalnu visinu. Dobijeni podaci unose se u odgovarajuće karte rasta. U procjeni rasta koriste se još i srednja visina roditelja, odnosno ciljna visina, i koštana zrelost.

Na rast mogu uticati različiti faktori. Dvije velike grupe gena određuju visinu djeteta. Jedna grupa gena određuje koliko će dijete biti visoko a druga brzinu rasta.

Nizak rast

Nizak rast definiše se kao odstupanje tjelesne visine izraženo kao standardna devijacija (SD) ili u obliku percentilnih vrijednosti. Smatra se da su djeca niskog rasta ako im je visina ispod 3. percentila (ili je ispod prosjeka više od 2 standardne devijacije) u odnosu na TV zdrave djece istog uzrasta i pola.  Nizak rast se javlja jednako učestalo kod dječaka i djevojčica, ali dječaci se ranije i češće dovode na pregled i sa manjim zaostatkom u rastu od djevojčica.

Uzroci niskog rasta

Normalne varijante niskog rasta su : porodično nizak rast i konstitucionalno usporen rast sa zakašnjelim pubertetom – u oba slučaja konačna visina  u skladu je sa očekivanom u odnosu na prosječnu visinu roditelja.

Kod djece sa idiopatski niskim rastom, čija je visina ispod 5. percentila i brzina rasta manja od 50. percentila, kliničkom obradom ne nalazi se uzrok zaostatka u rastu, a porast koncentracije hormona rasta tokom stimulacionih testova je normalan.

Patološki nizak rast može biti proporcionalan i disproporcionalan. Proporcionalno nizak rast javlja se prenatalno u slučaju intrauterusnog zastoja rasta, zatim kod nekih monogenetskih bolesti, hromozomopatija i dismorfičnih sindroma kao što su: Tarnerov sindrom, Daunov sindrom, Prader-Vilijev sindrom, Noonanov sindrom, Silver-Raselov sindrom i drugi.

Proporcionalno nizak rast koji se razvija postnatalno je posljedica hroničnih bolesti kao što su: celijakija, inflamatorne bolesti crijeva, hronična renalna insuficijencija, hronična srčana i hematološka oboljenja, loše regulisan dijabetes.

U endokrinološke uzroke niskog rasta ubrajaju se hipotireoza, nedostatak hormona rasta, prekomjerno stvaranje glukokortikoida, ili terapija glukokotrikoidima u suprafiziološkim dozama, pseudohipoparatireoidizam te prerano zatvaranje epifiznih pukotina u preuranjenom pubertetu. Zračenje glave ili kičme može dovesti do deficita hormona rasta.

Disproporcionalno niski rast nastaje u slučaju skeletnih displazija i rahitisa.

Dijagnostički pristup

Važno je pratiti krivulju rasta djeteta i brzinu rasta kao i procjenu koštane zrelosti. Laboratorijske analize koje mogu biti od koristi za dijagnozu su: krvna slika, sedimentacija, celijačna serologija, analize za procjenu funkcije bubrega i jetre, hloridi u znoju, kalcijum, fosfat, alkalna fosfataza, hormoni štitaste žlijezde i kariotip kod djevojčica. U slučaju niskog rasta djeteta sa usporenim koštanim sazrijevanjem potrebna je dopunska endokrinološka obrada. Nedostatak hormona rasta  dokazuje se stimulacionim testovima – insulinski, klonidinski, glukagonski itd.

Liječenje nedostatka hormona rasta

Liječenje djece sa nedostatkom hormona rasta treba započeti što prije. Ako je nedostatak uzrokovan tumorom ili drugim procesom u mozgu, treba liječiti osnovnu bolest. Ukoliko se radi o idiopatskim nedostatku hormona rasta potrebno je započeti terapiju hormonom rasta. Prema smjernicama Evropske agencije za ocjenu medicinskih proizvoda (EMEA) indikacije za primjenu hormona rasta kod djece su nedostatak hormona rasta, Prader-Vilijev sindrom, djeca rođena mala za gestacionu dob (SGA), Tarnerov sindrom, hronična bubrežna insuficijencija i nizak rast uslovljen mutacijom SHOX (short stature homeobox) gena. Postmarketinške studije su pokazale da je terapija hormonom rasta efikasna i bezbjedna ako se primjenjuje u propisanim indikacijama.

Literatura

1. Zdravković D, Vlaški J, Sajić S, Živić S, Katanić D, Šaranac Lj, et al. Nizak rast u detinjstvu i adolescenciji. Vodič za otkrivanje, dijagnostiku i lečenje dece i adolescenata niskog rasta. 2nd ed. Beograd: Udruženje pedijatara Srbije; 2011
2. GH Research Society, Consensus Guidelines for the Diagnosis and Treatment of Growth Hormone (GH) Deficiency in Childhood and Adolescence: Summary Statement of the GH Research Society, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 85, Issue 11, 1 November 2000, Pages 3990–3993.
3. https://www.medicalnewstoday.com/articles/170880#diagnosis
4. Sizonenko PC, Clayton PE, Cohen P, Hintz RL, Tanaka T, Laron Z. Diagnosis and management of growth hormone deficiency in childhood and adolescence. Growth Horm IGF Res 2001;11:137-65. 14.
5. Collett-Salberg PF. Update in Growth Hormone Therapy of Children. J Clin Endocrinol Metab. 2011; 96 (3): 573-9.