Opšte karakteristike polno prenosivih bolesti

Prof. dr sc. med. Bogdan Pajović

Univerzitet Crne Gore

Medicinski fakultet Podgorica

Prof. dr Bogdanka Andrić

Univerzitet Crne Gore

Medicinski fakultet Podgorica

Seksualnost je jedna od najlepših i osnovnih karakteristika ljudskih bića. Utiče na uspostavljanje međusobne  privlačnosti, manifestacija najplemenitijih emocija  ali, uporedo sa zadovoljstvima koja pruža, rastu i opasnosti koje seksualni odnosi sa sobom nose.

Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) je 1999 godine, preporučila termin seksualno prenosive infekcije (STI) kao naziv za  grupu oboljenja koja se prenose seksualnim putem. Dalja izučavanja su pokazala, da  seksualno prenosive infekcije, predstavljaju  širi pojam od seksualno prenosivih bolesti (STD). Infekcija predstavlja kolonizaciju mukoze struktura genitalnog trakta od strane patogenih /uslovno patogenih mikroorganizama, bez štetnih efekata. Kod bolesti, infekcija dovodi do oštećenja ili poremećaja funkcija genitalnog trakta.

S obzirom da većina seksualno prenosivih bolesti u inicijalnoj fazi protiče asimptomatski, to je teško razdvojiti infekciju od oboljenja i prihvata se da svakom oboljenju predhodi  infekcija, odnosno da je infekcija prva faza oboljenja.

Sexual Transmited Diseases (STD), odnosno seksualno prenosive bolesti, ili seksualno prensive infekcije  (STI), ranije nazvane venerične innfekcije (VI) / bolesti (VB), su sinonimi za infektivna oboljenja koja se prenose bilo kojom  vrstom seksualnih odnosa sa inficirane na zdravu osobu (vaginalnim, analnim, oralnim putem). Osim seksualnog, STD se mogu prenijeti i non- seksualnim kontaktom, preko kontaminirane krvi i drugih tkiva, u trudnoći – vertikalno sa majke na plod, u toku intrauterinog života, porođaja ili dojenjem. Jedan od  načina prenošenja patogena, uzročnika STD je  indirektni kontakt, preko predmeta opšte  upotrebe  (rublje, toaleti, ubrusi i dr).

STD izazivaju bolesti polnih organa, ali mogu zahvatiti i druge organe (jetru, imuni, nervni, kardiovaskularni sistem i dr.). Mnoge STD u inicijalnoj fazi su klinički nijeme (bez simptoma bolesti). Osim toga, pojam seksualno prenosive bolesti ponekad se koristi jer je manje restriktivan u odnosu na druge faktore ili načine prijenošenja.

U suštini, STI / STD su infekcije koje imaju zanemarljivu  vjerovatnost prijenosa drugim putem osim seksualnog kontakta. U početnoj fazi, najveći broj ovih infekcija protiče asimptomatski, ili sa vrlo diskretnim simptomima. Često se dešava, da većinu vremena ljudi ne znaju da su zaraženi sa STD dok se ne testiraju. To povećava rizik od štetnog dejstva uzročnika u inficiranom organizmu, i značajno je za njihovo širenje  u humanoj populaciji. Dijagnostika je otežana.

Infekcija je obično prvi korak prema razvoju oboljenja. Odnosi se na ulazak mikroorganizama u makroorganizam (virusi, bakterije, paraziti, gljivice) i njihovo umnožavanje, bez simptoma bolesti. Narušavanje normalnog funkcionisanja  organizma, uz pojavu simptoma, smatra se bolešću.

Ako su STD infekcije klinički manifestne,  simptomi i znaci obično ukljucuju: vaginalnu ili uretralnu sekreciju,  crvenilo, ulceracije sluznica i pelvičnu bol. Veliki problem predstavljaju za malu djecu i trudnice.

EPIDEMIOLOGIJA

Istorijski, dokumentacija o STD nalazi se u kasnim Ebers-ovim papirusima oko 1550. godine starog vijeka, a i u drugim starim dokumentima. I u tim davnim vremenima, ove infekcije pratila je  stigma i diskriminacija.

U posljednjih 30 godina raste značaj  STD u svijetu kao zdravstvenih i socijalnih oboljenja. Uprkos naporima za prevenciju i  edukaciju stanovništva, broj oboljelih od ovih  infekcija karakteriše se kontinuiranim trendom  rasta. U toku 1999. god. , Svjetskoj Zdravstvenoj Organizaciji (WHO), prijavljeno je 340 miliona slučajeva oboljevanja od STD (Tabela 1):

Prema podacima WHO u toku 2003 god,  izuzimajući HIV infekciju,  registrovano je oko 142.000 smrtnih slucajeva od različitih STD u svijetu. Prema podacima iz 2010 u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), godišnje se  registruje oko 19 miliona novih slucajeva STD, a vodeće mjesto zauzima  gonoreja. Statistike bilježe skoro million novih slučajeva gonoreje  svake godine. Najviše su pogođeni mlađi odrasli ljudi i tinejdžeri, zbog ranog stupanja u seksualne odnose i promiskuiteta (čestog menjanja seksualnih partnera).

Prema podacima WHO iz  2016. godine, dnevno se registruje milion ljudi sa STD širom svijeta. Procjenjuje se da se svake godine javlja 357 miliona novih infekcija sa chlamidiozama, gonorejom, sifilisom i trihomonijazom. Više od 500 miliona ljudi zaraženo je genitalnim herpesom. Više od 290 miliona žena ima humani papiloma virus (HPV). Kod većine STD, posebno u početku, odsustvuju simptomi bolesti, ili su sasvim diskretni i neprepoznatljivi.

Najčešće prijavljena prevalencija STD  među seksualno aktivnim  adolescentima ženskog pola, uključuje hlamidiju (10-25%), gonoreju (3-18%), sifilis (0-3%), trichomonas vaginalis (8-16% ), i herpes simplex viruse (2-12%).  Među adolescentima muškog pola,  bez simptoma uretritisa, najčešće se dokazuje  chlamidija  (9-11%) i gonoreja (2-3%).  Prema izvještajima CDC, rezultati  studije rađene 2008 godine,  pokazale su da 25-40% američkih tinejdžerki ima neku od polno prenosivih bolesti.

HIV /AIDS spada među vodeće uzroke smrti ljudi u današnjoj subsaharskoj Africi. Oboljenje se  prenosi prvenstveno putem nezaštićenih seksualnih odnosa. Više od 1,1 miliona ljudi živi sa HIV / AIDS-om  u SAD.  Hepatitis B i C se također smatraju polno prenosivim bolestima, jer se mogu  širiti putem seksualnog kontakta.  Najviše stope raširenosti  nalaze se u Aziji i Africi.

Osim starih i dobro poznatih agenasa uzročnika STD, kontinuirano se povećava broj i spektar novih agenasa, koji ranije nijesu bili svrstani u ovu grupu, a dokazana je njihova transmisija seksualnim putem i patogenost. Seksualna transmisija bruceloze, koksieloze, mikoplazmoze nije bila opisivana kod ljudi, ali je novijim ispitivanjima kod ljudi, nesporno uvrđena njihova transmisija seksualnim putem. Mikoplazmalne infekcije danas zauzimaju mjesto u vrhu tabele STD u svijetu. STD se najfrekventnije javljaju u uzrastu od 15 – 49 godina života.

Stope incidence STD i dalje su visoke u većini dijelova svijeta, bez obzira na mogućnosti savremene dijagnostike i terapije, koje mogu brzo i efikasno učiniti da se pacijenti sa mnogim STD izliječe i postanu nezarazni.

Razvoj i širenje bakterija rezistentnih/multirezistentnih na terapiju (npr gonokok otporan na penicillin i dr. antibiotike), stvara dodatne probleme, jer se neke  seksualno prenosive bolesti koje nijesu predstavljale terapijski problem, danas sve teže liječe. Efekti sve frekventnijih putovanja po svijetu, dramatično ilustruju brzo širenje HIV-a iz Afrike u Europu i Ameriku kasnih 1970-ih. godina. Rezultati studija rizika od nezaštićenih seksualnih  odnosa sa STD inficiranim partnerima, prikazane su na Tabeli 2.