Ostvaren značajan učinak ali predstoje nove obaveze

Oprez u pristupu, ali i svijest o zna­čaju borbe, predstavljaju, kako se dalo zaključiti, važne tekovine borbe. Rad na ustanovljenju većeg broja metadonskih centara, na pružanju psihosoci­jalne podrške oboljelima, na edukaciji članova njihovih porodica, rad sa po­sebnim teško dostupnim grupama ko­je predstavljaju rizik za širenje zaraze, osnovne su preporuke koje je u cilju unapređenja ovog projekta iznio pred­stavnik UNDP-a. Poredeći lično isku­stvo u sprovođenju ovakvog programa u Tadžikistanu, on je zaključio da kada je riječ o malariji govori se o bolesti prošlosti, kada je riječ o tuberkulozi, ima se posla sa bolešću sadašnjosti, a kada je riječ o HIV/AIDS-u, radi se o bolesti budućnosti. Projekat koji se sp­rovodi kod nas ocijenjen je najboljom ocjenom (A-1) i kao takav istaknut za primjer dobre realizacije planova u odnosu na region.

PROGRES U OKVIRU DESETOGODIŠNJEG PERIODA BORBE PROTIV ZARAZNIH BOLESTI

Važnu prezentaciju postignuća u oblasti borbe protiv zaraznih bolesti koja se sprovodi u Crnoj Gori a koja se tiče perioda od početka ovog vijeka, na Petom sastanku Nacionalnog tijela prikazao je direktor Instituta za javno zdravlje docent doktor Boban Mugoša. Ukazujući na slabosti kojima je u početnoj fazi bio opterećen ovaj sistem, on je istakao, a to je bila i opšta ocjena, da je ostvaren radikalan napredak u smislu unapređenja sredstava borbe protiv ovih oboljenja. Uspješno su prevaziđeni problemi pasivnosti u prijavljivanju za liječenje, osnažen je sistem nadzora, ojačana dijagnostika, u Crnoj Gori se danas obavlja kompletan program testiranja, usvojen je Akcioni plan i strateški planovi za određene periode, u osnovnim školama sprovode se preventivni pro­grami – uveden je nastavni predmet Zdravi stilovi života, a radi se i na aktivnom sprovođenju programa vršnjačke edu­kacije. Pomak je ostvaren i na planu efektivnije laboratorijske usluge, izrađeni su protokoli i vodiči za liječenje, radi se na edukaciji zdravstvenog osoblja, na sprovođenju Zakona o diskriminaciji, a ustanovljena je i mreža savjetovališta za pomoć osobama kojima je potrebna pomoć. Psihosocijalni rad, opšta je ocjena, predstavlja važnu komponentu rada sa oboljelima koja zahtijeva upornost u primjeni. Opasnost od širenja zaraze uočava se i u segmentu prenošenja bolesti sa majke na dijete i u tom smislu stvorene su pretpostavke da se sprovedu aktivnosti na suzbijanju ove pojave. Takođe, veliki napori ulažu se i na planu smanjenja štete i suzbijanja stigme u društvu. Ne manje važan segment predstavlja finansijska obezbijeđenost projekata, što je uključenjem Global­nog fonda prevaziđeno sa visokim stepenom uspjeha.

S ponosom istučući da se efektivnost sprovođenja ustanovljenih strategija borbe procjenjuje na 95% ostvarenosti predviđenih rezultata, dr Mugoša je ilustrovao zaista kru­pan pomak u napretku procesa borbe protiv zaraznih bolesti. – Ovo nije program isključive pomoći osobama pogođenim HlV-om, ovo je projekat i strategija koji treba da cijeli sistem, gdje su i osobe pogođene HIV-om, učini boljim – objasnio je dr Mugoša.

Pogotovu imajući u vidu ponašanje osoba oboljelih od HIV/AIDS-a, a to je jedan od zaključaka veoma bogate diskusije koja je uslijedila nakon Sastanka, bilo bi dobro raditi na daljem i što upornijem pozivanju na uključivanje u proces borbe protiv bolesti koji se sprovodi na nacionalnom nivou. Iako danas u Crnoj Gori postoji nevladina organizacija koja zastupa prava osoba oboljelih od HIV/AIDS-a, opšti je utisak učesnika ove rasprave, još uvijek nije ostvaren dovoljan stepen uključenosti osoba kojih se ovaj problem čak najviše tiče. Važno je, stoga, vršiti stalnu edukaciju čiji bi se uticaj ogledao i u smislu razbijanja tradicijom ukorijenjenih prepreka koje ometaju postupak organizovanog pružanja odgovora na bo­lest. Treba naglasiti da je najveći dio tereta u prethodnoj godini nosio nevladin sektor (CAZAS, JUVENTAS, ZAŠ­TITA, SOS, MONTEVITA), jer su radili na terenu sa teško dostupnim populacijama: intravenskim korisnicima droga, muškarcima koji imaju seksualne odnose sa muškarcima, seksualnim radnicama… Posebno treba istaći značaj „drop in” centara za navedene populacije, kao i savjetovališta za pomorce.

Nedostatak edukacije, nikada dovoljno preventivnog rada, potreba za angažovanjem omladine u segmentu promo­cije zdravih stilova života, te uspostavljanje centara namijen­jenih za takav rad, neki su od zadataka koji bi trebalo da budu realizovani u predstojećem periodu. U svakom slučaju, os­tvaren je zavidan stepen učinka, napredovalo se u značajnoj mjeri, ali na tome ne treba stati jer se radi o veoma širokom polju djelovanja koje stalno nameće nove obaveze.

REALIZOVAN VELIKI BROJ PREZENTACIJA

U okviru godišnjeg pregleda aktivnosti u vezi sa Nacionalnim odgovorom na HIV/AIDS i tuberkulozu, na Sastanku u Pržnu prikazan je veliki broj prezentacija rada u toku godine koja je za nama. Bilo je govora o planu jačanja odgovora na HIV i tuberkulozu u grupama sa povećanim rizikom u Crnoj Gori (Itana Labović i Milan Janković, me­nadžeri projekata UNDP-a), o progresu Nacionalnog odgo­vora na tuberkulozu i HIV/AIDS (Olivera Bojović, koordinatorka Nacionalnog programa za tuberkulozu, i Boban Mugoša, predsjednik Nacionalnog koordinirajućeg tijela). Vladan Golubović, predstavnik UNAIDS-a, i Mina Brajović, predstavnica Svjetske zdravstvene organizacije, prikazali su novi projekat PAF-a, a kada je riječ o tzv. programima sman­jenja štete, prisutnima su predočeni različiti programi usmje­reni na posebne populacione grupe (Dom zdravlja – Podgo­rica, OKC „Juventas”, CAZAS). Poseban segment rada činilo je manifestovanje mogućnosti preventivnog rada, u kom smislu su OKC „Juventas”, NVO „Juventas”, CAZAS, Ljilja Jovićević, NVO „Zaštita”, Aleksandar Stijepčević, Dom zdra­vlja – Kotor, dali korisne sugestije. Naravno, bilo je riječi i o zdravim stilovima života (Radoje Novović, Zavod za škol­stvo).

Na posebne aspekte rizičnog ponašanja ovom prili­kom su ukazali Dragan Laušević, i Boban Mugoša, sa Insti­tuta za javno zdravlje, a o dijagnostici Morbus HIV-a govorio je Zoran Vratnica. Budući da psihosocijalni rad predstav­lja veoma važan segment rada sa osobama čije je zdravlje ugroženo navedenim oboljenjima, na Sastanku su prezentovane i posebne mogućnosti takvog angažmana (CAZAS, Aleksandra Marjanović, Elvir Zvrko – NVO „Montevita”). Brankica Dupanović, sa Klinike za infektivne bolesti Klini­čkog centra Crne Gore, govorila je o dostupnosti antiretroviralne terapije, progresu, problemima i narednim koracima u radu. Rodna ravnopravnost bila je posebna tema. Pred­stavnici NVO „SOS” i Nacionalnog koordinirajućeg tijela ponudili su niz zaključaka na tu temu. Prikazane su sprove­dene programske aktivnosti iz „Strategije za HIV/AIDS” koje nisu dio projekta Globalnog fonda, (Nacionalno koordinirajuće tijelo i nevladin sektor), kao i prethodne i planirane aktivnosti organizacija UN-a koje se sprovode kao podrška sveobuhvatnom nacionalnom odgovoru (WHO, UNICEF, UNHCR). Nacionalno koordinirajuće tijelo i nevladin sektor ukazali su, pored ostalog, i na neophodnost definisanja izrade dokumenata za standardizaciju aktivnosti koje se sprovode u okviru Nacionalnog odgovora na HIV (terenski rad, MMT centri, smanjenje štete u zatvorima). U diskusijama koje su periodično vođene učestvovao je veliki broj prisutnih.