Dr Miloš Malidžan, urolog
Klinički centar Crne Gore
Polno prenosive bolesti, STD (sexually transmited disease) su bolesti koje se prenose sa jedne na drugu osobu polnim kontaktom, dakle vaginalnim, analnim i oralnim putem. Mogu se prenijeti i na novorodjenče.
Generalni rizik kod polnih bolesti
Početak seksualne aktivnosti u ranom adolescentnom dobu je jedan od najvećih rizika. Adolescenti se najčešće brinu poslije, a ne prije odnosa. Polovina svih polnih bolesti dijagnostikuje se kod osoba starih od 15 do 24 godine.
- Visoko rizičan odnos je nezaštićen odnos sa osobom koja već ima neko seksualno prenosivo oboljenje. Zastrašujući su procenti prenosa oboljenja i kreću se u prosjeku oko 70-80% od jednog odnosa. Oralni odnos je manje rizičan.
- Postojanje jedne seksualno prenosive bolesti nosi rizik od lakšeg dobijanja drugog oboljenja (na primjer HIV-a ili HPV-a).
- Mijenjanje većeg broja partnera, ne samo istovremeno već i tokom vremena.
- Biti žensko. U svim godinama žene će češće imati neku od komplikacija infekcija, kao što su neplodnost i karcinomi. Kod mladih djevojaka grlić materice čine ćelije koje se stalno mijenjaju. Ove nestabilne ćelije čine grlić ranjivim i osjetljivim na viruse i bakterije.
- Najčešći uzročnici
- neisseria gonorrhea(gonoreja, triper ili kapavac), treponema pallidum (sifilis), chlamydia trachomatis, ureaplasma urealliticum (uretitis, cervicitis). Takođe, jednoćelijski organizmi koji izazivaju uretritis, vaginitis i bol u karlici –trichomonas vaginalis (manifestuju se kod žena vrlo neprijatnim mirisom). Virusi koji uzrokuju cervikalni i analni karcinom – human papiloma virus (HPV), tipovi 16,18,31,33,45,52,58 i virusi koji izazivaju genitalni herpes – herpes simplex virus češće tip 2, ali i tip 1.
- Seksualna aktivnost omogućava širenje i drugih oboljenja iako je njih moguće dobiti i na druge načine – Ebstein Barr(mononukleoza), hepatitis A, B i C kao i HIV.
Naisseria Gonorrheae, gram negativni diplokok koji kao intracelularni parazit živi u leukocitima-neutrofilima, vjerovatnoća zaraze zdravog muškarca koji stupa u seksulni odnos sa zaraženom partnerkom je 20%, a zdrave žene je 80%. Vrijeme inkubacije bolesti je 5-7 dana, trajanje simptoma je 5 do 7 nedjelja u vidu žućkastog do braon iscjedka koji je obilan, te pojave peckanja pri mokrenju. Infekcija zadnje uretre može da prođe na prostate (prostatitis) ili pasemenik (epididymitis). Infekcija rektuma se ispoljava znacima proktitisa (zapaljenja) dok je infekcija ždrijela često asimptomatska. Najteža komplikacija je gonokokna sepsa.
Bris uretre štapićem na koji je implementiran calcium alginat i naknadno zasijan na podlozi daje pozitvan rezultat pri postojanju gonoreje. Po potrebi se uzima bris iz ždrijela i rektuma.
Hlamidija (Chlamydia trachomatis) je jedna od najčešće polno prenosivih bakterija. Hlamidija je takođe intracelularni parazit koji živi u cilindičnom i psudocilindričnom epitelu. U najvećem broju slučajeva nema simptoma što pogoduje nekontrolisanom širenju bolesti. Kad ih ima, simptomi se javljaju oko 3 nedjelje od infekcije (7-28 dana). Kod muškaraca izaziva nespecifični uretritis (peckanje pri mokrenju rjeđe praćeno bistrom ili zamućenom sekrecijom iz uretre), bol u testisima. Kod žena izaziva peckanje pri mokrenju, vaginalni sekret, učestalo mokrenje i/ili bolove u karlici, krvarenje između ciklusa. Ukoliko se ne liječi može da izazove prostatitis i epididymitis kod muškaraca, a kod žena zapaljenje jajovoda, što može da bude uzrok vanmaterične trudnoće i steriliteta. Druga mjesta infekcije su rektum i ždrijelo, jetra , pluća, srednje uvo itd. Neliječena infekcija dovodi do reaktivne upale zglobova, razvoja trachoma na očima koji može da bude uzrok sljepila. U dijagnostici koristiti uretralni bris kod muškarca a kod žena, uretralni, vaginalni i cervikalni bris. Rezultati brisa se čekaju 3 do 4 dana, extracelurna tjelašca hlamidije se mogu dokazati imunoflorescentnim antitjelima za 30 min. Nakon liječenja treba ponoviti testiranje zbog postojanja upornih i rekurentnih infekcija. Bris ponoviti poslije 30 dana od date jednokratne terapijske doze. Uz hlamidiju nekada su prisutne mikoplazme i ureaplazma, a često je udružena sa gonorejom.
Micoplazme: Mycoplasma genitalium je mala patogena bakterija koja se može naći na ćelijama mokraćnih i genitalnih puteva ljudi. Uzročnik je nespecifičnog uretritisa kod mušakaraca, postoji iscedak iz uretre, peckanje pri mokrenju, dok kod žena izaziva cervicitis i inflamatorno oboljenje karlice. Mycoplasma hominis i Ureaplasma su najmanji slobodni živi mikroorganizmi. Sama ili sa Ureaplasmom dovodi do bolesti zapaljenja karlice, bakterijske vaginoze kod žena, nespecifičnog uretritisa kod muškarca.
Ureaplazma (Ureaplasma urealiticum) je bakterija koja se može prenijeti polnim kontaktom. Kod muškaraca uz uretritis dovodi do infertiliteta smanjenjem pokretljivosti i broj spermatozoida, dok kod žena može da dovede do pobačaja.
Genitalni herpes je seksualno prenosiva bolest koju izaziva Herpes simplex virus (HSV). Može izazvati plikove na genitalijama, analnom području, bedrima, može se prenijeti na usta ili lice partnera. 1/3 pacijenta sa primarnom infekcijom herpes virusom ima uretritis. Postoje dva tipa virusa, tip I izaziva većinom oralnu infekciju, rjeđe genitalnu. Tip II izaziva genitalnu infekciju. Na američkim koledžima među studentima infekcija HSV je 10 puta češća nego gonoreja i sifilis. Simptomi bolesti najčešće se javljaju oko 7-10 dana od infekcije. Karakteriše ih rekurentna pojava bolnih genitalnih plikova kojima prethodi osjećaj svraba i peckanja. Obično spontano prolaze tokom dvije do četiri nedjelje. Prva epizoda je često jača i može biti povezana sa temperaturom, bolovima u mišićima, otečenim limfnim čvorovima i glavoboljom. Prenosi se direktnim kontaktom sa tjelesnim tečnostima ili ranicama zaražene osobe. Virus se može prenijeti i kada nema znakova bolesti. Potvrđuje se PCR metodom, dok se određivanje antitijela rjeđe koristi u kliničkoj praksi. Upotreba kondoma i izbjegavanje odnosa u fazi bolesti smanjuju rizik od infekcije. Tretmani antivirusnim ljekovima može umanjiti ozbiljnost simptomatskih epizoda. Moguća je i lokalna terapija. Virus ostaje trajno u tijelu.
HPV (Humani Papilloma virus) je česta virusna polno prenosiva bolest. Inficira kožu i slozokože formirajući hiperplastične promjene – virusne bradavice, kondilome (vlažne, mekane, ružičaste ili sive izrasline, mogu biti na peteljci, ravne i jedva primijetne, do grozdova većih dimenzija). Postoji više od 100 tipova. Tipovi visokog rizika (16,18, 31, 45,…) su povezani sa karcinomom orofarinksa, grkljana, vulve, vagine, grlića maternice, penisa i anusa. Tipovi niskog rizika (6, 11,..) uzrokuju šiljate kondilome, dobroćudne promjene. Od trenutka infekcije do pojave promjena može proći 3 nedjelje do 6 mjeseci. Cilj liječenja je uklanjanje promjena u cjelini elektrokauterizacijom, krioterapijom ili hirurški. Nekada je potrebno uraditi biopsiju promjene da bi se isključio karcinom. Cirkumcizija muškaraca (obrezivanje) može spriječiti recidive. Virus ostaje trajno u tijelu.
HPV testiranje znači dokazivanje postojanja humanog papiloma virusa iz brisa cervikalne sluznice, uretralnog brisa ili urina, a genotipizacijom se određuje tip virusa.
Moluscum contagiosum (molluscum contagiosum virus MCV) ili vodene bradavice prenose se neposrednim kontaktom. Karakteriše je mala, ružičasta lezija, uzdignute ivice sa centralnim udubljenjem. Povremeno izaziva svrab, obično ne boli. Može se javiti pojedinačno ili u grupi. Zahvata bilo koji dio tijela (trbuh, noge, ruke, vrat, a najčešće genitalni dio i lice). Promjena na koži se javlja oko oko 7 nedjelja nakon infekcije. Obično prođe za godinu dana bez ožiljaka.
Polnim odnosom mogu se prenijeti i stidne vaši, dok se oralno-analnim odnosom mogu prenijeti amebe, šigele, paraziti. U tim stanjima potrebno je testiranje na druge polno prenosive bolesti, naročito na sifilis i HIV.
Zaključak:
Najefikasniji način sprečavanja STD je izbjegavanje polnih odnosa, upotreba kondoma, manji broj seksulanih partnera, imati odnose sa jednim partnerom. Obrezivanje muškaraca je efikasno u sprečjavanju nekih infekcija. Korisno je u školama uvesti seksualno obrazovanje.
Add comment