Jovana Raičević, student medicine
Sara Raičević, student medicine
Veliki kašlj je zarazna bolest respirartornog trakta koju izaziva bakterija Bordetella pertussis. B. pertussis je isključivo humani patogen koji se prenosi kapljičnim putem sa inficirane na osjetljivu osobu kod koje izaziva akutnu infekciju sa izraženom kliničkom slikom paroksizmalnog kašlja i periodima zacenjivanja, nekada sa apneom i cijanozom. Od velikog kašlja oboljevaju ljudi svih uzrasta, nešto češće ženska nego muška djeca. Najteže forme bolesti sa značajnim mortalitetom javljaju se prije svega kod novorođenčadi i djece do 6 mjeseci života, kod kojih primarna serija vakcinacije od 3 doze nije još završena ili kod osoba koje nisu vakcinisane. Najčešći rezervoar B. pertussis sve više su vakcinisana starija djeca, adolescenti i odrasli, ali je kod njih bolest znatno blaža i često ostaje neprepoznata.
Patogeneza i imunitet: B. pertussis posjeduje veći broj faktora virulencije koji su uključeni u patogenezu bolesti. Pertusis toksin je karakterističan za B. pertussis, a izaziva limfocitozu, učestvuje u adherenciji bakterije za ciljne ćelije i stimuliše imunski odgovor. Filamentozni hemaglutin i pertaktin, protein spoljašnje membrane B. pertussis takođe posreduje u adheziji ove bakterije na trepljaste ćelije gornjih disajnih puteva. Trahealni citotoksin specifično oštećuje trepljaste epitelne ćelije tako što inhibira sintezu DNK u njima, a odgovoran je za karakterističan kašalj. Trahealni citotoksin remeti čišćenje disajnih puteva i omogućava duže zadržavanje bordetele u njima. B. pertussis produkuje i termolabilan toksin sa dermonekotičnim dejstvom i endotoksin LPS koji oštećuje epitelne ćelije. B. pertussis se pripaja i brzo razmnožava u trepljastim ćelijama dušnika i bronhija i pri tom remeti aktivnost treplji. Ne prodire u krv, a sistemski efekti su posljedica dejstva toksina i drugih faktora virulencije. Zbog nadražaja površine ćelija javlja se kašalj, a kasnije su moguća nekroza djelova epitela i PMN infiltracija, sa peribronhijalnom inflamacijom.
Klinički sindromi: Inkubacija je obično 7-10 dana. Bolest obično traje 6-10 nedelja i ima tri faze: kataralnu, paroksizmalnu i fazu rekonvalescencije.
Prva kataralna faza traje 1-2 nedjelje, počinje kijanjem, kašljanjem i sekrecijom iz nosa, tj. simptomima koji se bitno ne razlikuju od simptoma prehlade. Povišena temperatura obično nije prisutna. Kašalj u ovom stadijumu nije naročito upadljiv.
U drugoj paroksizmalnoj fazi koja traje 3-4 nedjelje kašalj se pojačava, postaje učestaliji i praćen je zacenjivanjem. Tokom jednog izdisaja nastaju ponavljani napadi nekoliko brzih uzastopnih iskašljaja, poslije kojih dolazi do karakterističnog zvuka borbe za vazduh (zvuk podsjeća na njakanje magarca, zato se zove magareći kašalj).
U trećoj fazi kašalj postaje manje paroksizmalan i nestaje tokom 2-3 nedjelje.
Dijagnoza se postavlja na osnovu tipične kliničke slike podataka o kontaktu sa oboljelom osobom, izolovanjem uzročnika iz kulture nazofaringealnog brisa i seroloških testova. Dijagnoza velikog kašlja uglavnom se postavlja direktno dokazom B. pertussis metodom direktne imunofluorescencije (DIF) i zasijavanjem hranjivih podloga. Uzorke uzima ljekar specijalista, a najbolji uzorak je sekret iz zadnjeg nazofaringsa. Oboljeli može i da iskašljava direktno na hranjivu podlogu za izolovanje B. pertussis. DIF je brza, ali manje osjetljiva metoda od kultivisanja i primjenjuje se kao dopunska dijagnostička metoda. Uzorci se zasijavaju na Bordet-Gengou-ovoj ili Regan-Lowe-ovoj podlozi i inkubiraju 7 dana na 35-37˚C. Dijagnoza se može postaviti i primjenom polimeraza lančane reakcije (PCR).
Liječenje: efikasno liječenje se zasniva na brzoj i preciznoj dijagnozi. Najkarakterističniji simptom pertusisa, kašalj, uglavnom ne reaguje na terapiju ljekova protiv kašlja. Daju se makrolidni antibiotici tokom 5-14 dana koji daju efekta ako se terapija počne na vrijeme. Ipak, najbolji način da se stane na put pertusisu jeste redovna vakcinacija. Vakcina protiv pertusisa je napravljena od ubijenih ćelija B. pertussis faze I, a primjenjuje se u kombinaciji sa tetanusnim i difteričnim toksinom (Di-Te-Per). Vakcina se daje od drugog mjeseca života intramuskularno u tri doze, u razmaku od šest nedjelja, a buster doze se daju nakon godinu dana i u četvrtoj godini života.
