INTERVJU – SUDSKA PSIHIJATRIJA
Prof dr Stanko Milić
Za vrijeme boravka u inostranstvu prof. dr Stanko Milić, obavljao je višegodišnja vještačenja i stekao iskustva iz anglo-saksonskog prava koja se odnose na primjenu forenzičke psihijatrije u svakodnevnoj praksi vještačenja.
Kao iskusan sudski vjestak ističe da se u sudovima srijeće različita praksa. Kod jednih, uobičajeno je da sudije prihvataju ekspertize psihijatrijskih vještačenja gdje sudije prepoznaju standarde psihijatrijskih vještačenja. Međutim, u pojedinim sudovima se dešava da vještak izdiktira nalaz za teška krivična djela, neposredno na Glavnom pretresu, i iznese svoje mišljenje o uračunljivosti koje je ispod standarda sudske psihijatrije. Uzajamna edukacija pravnika i neuropsihijatara (psihijatara) ima za cilj da vještak razumije značaj i posljedice vještačenja, a pravnik ocjenjuje da li je vještačenje obavljeno po standardima struke. U tom smislu je značajna i knjiga „Sudska psihijatrija“ koja je nedavno izašla iz štampe.
Ne treba posebno isticati da sudija stoji iza presude, a vještak pomaže, a nekada ima i ključnu ulogu u procjeni sposobnosti shvatanja značaja djela i mogućnost upravljanja svojim postupcima – uračunljivost ili kod vještačenja u Civilnom pravu.
Šta su pojmovna određenja Forenzičke psihijatrije, odnosno uloga i zadaci psihijatrijskog vještačenja?
Sudska psihijatrija se obično definisala kao primijenjena psihijatrija za sudske svrhe. Umjesto naziva „sudska psihijatrija“ neki autori su isticali naziv „sudska psihopatologija“, smatrajući da je upravo psihopatološki poremećaj ono što zanima pravnika u sudskom postupku. Danas se sve češće upotrebljava naziv „forenzička psihijatrija“, pa se on odomaćuje i kod nas, a termin „forenzička psihopatologija“ ne ističe „terapijsku“ dimenziju koja u toj psihijatrijskoj subspecijalnosti dobija sve veće značenje.
Savremena „forenzička psihijatrija“ sadrži sve više pitanja u kojima se prepliću psihijatrija i pravo, odnosno kod kojih se psihički poremećena osoba sukobljava s nekom pravnom normom (npr. problemi civilno-pravnog statusa psihijatrijskog bolesnika, prinudna hospitalizacija, problemi socijalne i zdravstvene zaštite psihijatrijskih bolesnika itd.).
U istorijskom razvoju odnosa duševni bolesnik – društvo ubrzo su došla do izražaja dva osnovna područja forenzičke psihijatrije. Prvo se odnosi na pitanja zaštite društva od bolesnog, odnosno abnormalnog ponašanja bolesnika, a drugo na zaštitu bolesnika i njegovih interesa od društva. Posmatraju li se ova dva područja s pravnog gledišta, tada pravo zadire u pitanja društveno opasnog i kriminalnog ponašanja psihijatrijskih bolesnika, dok je drugo vezano za zaštitu bolesnika od društva. Znači, prvo područje je velikim dijelom vezano za krivično pravo, a drugo za građansko i porodično pravo.
Ako je praksa forenzičkog psihijatra međuodnos prava i psihijatrije, koja je uloga i koji su zadaci psihijatrijskog vještačenja?
Sa pravnog gledišta, status forenzičke psihijatrije traži da vještak posjeduje kvalifikacije koje su potrebne da se prihvati status vještaka, kao i evidencija metoda i procedura koje vještak primjenjuje. Uloga psihijatra (neuropsihijatra) koja se odnosi na zakonske norme promjenila se uveliko poslednjih godina. Duševni poremećaji kao odbrana se pojavljuju u različitim aspektima vještačenja; pristup sudu (sposobanost da prati sudski postupak, odbrana da nije sposoban da se brani zbog mentalne nesposobnosti), ili iz razloga neuračunljivosti, smanjene odgovornosti. Problemi koji se odnose na procjenu amnezije (nesjećanje), upotrebe droge i alkohola, optuženog koji se brani ćutanjem (nijem) ili simuliranjem, obmanama su dodatni problemi. Pravni okvir daje osnovu za definisanje legalnih standarda sa širokom interpretacijom, a forenzička psihijatrija nosi odgovornost za primjenu validnih metoda u procjeni duševnog stanja, mada se ne očekuje da pravni standardi uspostave postojeće naučne standarde i teoretske postavke u forenzičkoj psihijatriji.
Finalna komponenta u forenzici je primjena legalnih interpretacija, specijaliziranih metoda kod pojedinog slučaja. Forenzička ekspertiza ima veće zahtjeve nego uobičajena klinička praksa, prvestveno u rigoroznoj primjeni forenzičkih i etičkih principa kod donošenja odluke u vještačenju. Iz tog se razloga sudska (forenzička) psihijatrija izdvojila kao posebna subspecijalnost u psihijatriji.
Rad forenzičkog psihijatra započinje pripremom za sud, koja se tiče duševnog stanja počinitelja krivičnog djela kod kojeg postoji sumnja na prisustvo duševne abnormalnosti. Od psihijatra (neuropsihijatra) se traži da iznese mišljenje o adekvatnom liječenju. Sa druge strane, sud nastoji da pridobije najbolji kadar, po mogućnosti sa nekim vidom edukacije iz forenzičke psihijatrije, i vještaka sa moralnim i etičkim kvalitetima koji ga izdvajaju od onih koji su manje kompetentni. Moderna forenzička psihijatrija je prošla različite etape u razvoju i definiciji koja se odnosi na shvatanje njene specijalnosti, kao i standardizacije procjene.
Postavljanje tačne dijagnoze duševnog pormećaja je centralna uloga u forenzičkom prosuđivanju, a pouzdanost dijagnoze duševnog oboljenja je veliki napredak u forenzičkoj praksi. Pravni standardi koji se odnose na procjenu psiholoških stanja određuju individualnu dijagnozu kao formalnu komponentu ovih standarda. Veliki napredak u forenzičkoj procjeni se odnosi na dostignuća u odnosu na standarde forenzičke evaluacije; standardizacije kliničko-forenzičke procjene, uzajamne pouzdanosti forenzičke procjene i zaključaka. Problemi se javljaju kada su potcijenjeni forenzički standardi. Ističe se da je optimalno da forenzička psihijatrija disciplinuje svoje uvažene profesionalce da se pridržavaju standarda, i da tekuća praksa podražava ono najbolje što je dostignuto u nauci.
Add comment