Krsto Kovačević, doktor zdravstvenih nauka
Javna ustanova za smještaj odraslih lica sa invaliditetom i starih lica “Podgorica”, Podgorica
Kineziterapija (grč. kinezis = kretanje, terapeia = liječenje) predstavlja oblast fizikalne terapije koja izučava primjenu pokreta u svrhu liječenja povrijeđenih i oboljelih, kao i u prevenciji. Kineziterapija se bazira na kineziologiji, nauci o pokretima čovječijeg tijela. Kineziterapija djeluje praktično na sve sisteme i organe ljudskog organizma. Uticaj kineziterapije na opštu cirkulaciju se može sagledati iz podatka da u stanju mirovanja kroz mišiće protiče oko 20% krvi, a pri maksimalnom fizičkom naporu, u skeletne mišiće odlazi čak do 85% krvi. Tokom vježbi povećava se količina krvi koja se istiskuje iz srca, kako bi se obezbijedile dovoljne količine kiseonika za mišiće koji rade. Primjena kineziterapije dovodi i do poboljšanja kontraktilnosti srčanog mišića. Kineziterapija djeluje na skeletne mišiće tako što povećava njihovu kontraktilnu sposobnost, elasticitet, snagu, koordinaciju pri izvođenju složenih pokreta i utiče na regulaciju mišićnog tonusa. Da bi se obezbijedila dovoljna količina kiseonika za mišiće, povećava se plućna ventilacija, a povećana je i pokretljivost grudnog koša. Vježbe poboljšavaju motorne i sekretorne funkcije želuca i žučnih puteva, kao i peristaltiku gastrointestinalnog trakta. Iz razloga što je za mišićni rad potrebna velika količina energije, nastaje niz metaboličkih promjena. Troše se slobodne masne kiseline, a povećava razgradnja masti i šećera, uz smanjeno stvaranje triglicerida. Sve to povoljno utiče na regulaciju nivoa šećera i masnoće u krvi, kao i na smanjivanje masnih naslaga.
Doziranje kineziterapije je složeno, jer je svaka osoba specifična kako u pogledu fizičke konstitucije, tako i u pogledu funkcionalnih deficita izazvanog povredom ili oboljenjem, ali i starosne dobi.
Kineziterapija se dozira izborom: početnog položaja, vrste pokreta (aktivni, aktivno-potpomognuti, pasivni), veličine amplitude pokreta (puna amplituda, pokret do granice bola i sl.), brzine izvođenja pokreta, broja ponavljanja, složenosti vježbe, trajanja procedure i serije.
Indikacije za primjenu kineziterapije: degenerativni i zapaljenski reumatizam, stanja poslije povreda, poremećaji arterijske i venske cirkulacije, oboljenja centralnog i perifenog nervog sistema (moždani udar, mišićna distrofija, multipla skleroza, Mb. Parkinson…), kardiovaskularna oboljenja, oboljenja respiratornog sistema, prevencija.
Ovaj vid terapije podrazumijeva da su ispunjeni svi prethodni uslovi, odnosno da zglob više nije bolan i da se ne nalazi u blokiranom stanju. Radi se grupno ili individualno sa svakom osobom, i posebno se svakoj osobi prilagođava program vježbanja (kada je u pitanju individualan rad), tako što konstantno pratimo stanje i napredak osobe, korigujući izbor i težinu vježbi.
Mogu se kombinovati različite vježbe u zavisnosti od onoga što želimo da postignemo, neke od njih su: vježbe mobilizacije zglobova, vježbe za korekciju elastičnosti, vježbe za povećanje snage i izdržljivosti, vježbe za poboljšanje cirkulacije.
Sprovođenjem vježbi, mišići postaju deblji (povećanjem obima mišićnih vlakana, obima mišića, a time i mišićne snage; povećava se prokrvljenost, promjene u hemijskom sastavu, manje je nagomilavanje mliječne kiseline i veća brzina njihovog odstranjivanja); kosti zadebljavaju (hipertrofiraju, jer vježbanjem se ubrzava krvotok i tako dolazi više krvi u pokosnicu, a time i više hrane u unutrašnjost kosti, čime se povećava količina koštanog tkiva i one postaju bogatije kalcijumom, postaju tvrđe i jače, povećava im se elastičnost); zglobovi se adaptiraju na novu funkciju (dajemo im potrebnu čvrstinu i elastičnost). Prilikom pokreta povećava se potreba za kiseonikom, mišići koji učestvuju u disanju moraju intenzivnije da rade, što dovodi do njihovog jačanja, jači mišići mogu snažnije da pokreću grudni koš, pa se tako povećava njegova elastičnost, povećava se inspiracija i ekspiracija, time se povećava plućni kapacitet, a disanje postaje elastičnije, nosna šupljina, ždrijelo, dušnik i bronhije su uski što otežava udisaj (inspiraciju) vazduha, dijafragma je dosta visoka, rebra malo nagnuta, pa je obim disajnih pokreta mali, a potreba za kiseonikom veća.
Kontrakcije trbušnih mišića djeluju pozitivno na rad želuca, odnosno organe za varenje. Kontrakcije povoljno utiču i na peristaltiku (kretanje) crijeva. Vježbanje izaziva povećanje prometa materija u organizmu (u zavisnosti od veličine rada mišići troše veće količine materija, radi čega je neophodno obezbijediti odgovarajuću ishranu da bi vježbanje pozitivno uticalo na organizam). Vježbanjem se ubrzavaju krvotok i disanje te tako bolje opskrbljuju hranom sve organe, uključujući i CNS (centralni nervni sistem). Što je kretanje složenije veći je uticaj na nervni sistem. Koordinacija koja se vrši preko centralnog nervnog sistema (CNS) razvija se isključivo vježbanjem. Postepenim usvajanjem sve većeg opusa vježbi (pokreta), opada i pritisak na centralni nervni sistem.
Program vježbi disanja je fizioterapeutska terapija pokretom u kojoj se međusobno kombinuju trening respiratornih mišića, tehnike opuštanja, tehnike disanja, npr. duboko disanje, ručno kontrolisano abdominalno/dijafragmatično disanje, ciljano istezanje i vježbe jačanja.
U Domu starih je u periodu od 24.07.2023. do 10.11.2023.godine u prosjeku 18 korisnika svakodnevno sprovodilo vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima. Prvo mjerenje odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“) kod petoro korisnika nasumično odabranih je obavljeno 07.08.2023.godine, dok je drugo mjerenje obavljeno 07.11.2023.godine. Prosječna starost kod korisnika ženskog pola iznosila je 77.67 godina, a kod korisnika muškog pola 82.56 godina. Prosječna starost kod korisnika oba pola iznosila je 80.11 godina.
Grafikon 1. Prikaz prisustva sprovođenju vježbi disanja sa fizioterapeutima
U Julu 2023.godine je u prosjeku 12 korisnika sprovodilo vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima.
U Avgustu 2023.godine je u prosjeku 15 korisnika sprovodilo vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima.
U Septembru 2023.godine je u prosjeku 17 korisnika sprovodilo vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima.
U Oktobru 2023.godine je u prosjeku 20 korisnika sprovodilo vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima.
U Novembru 2023.godine je u prosjeku 21 korisnik sprovodio vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima.
Prvo mjerenje odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“) kod petoro korisnika nasumično odabranih, 3 (60%) žene i 2 (40%) muškarca, je obavljeno 07.08.2023.godine, dok je drugo mjerenje obavljeno 07.11.2023.godine.
Grafikon 2. Prikaz rezultata prvog mjerenja odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“)
Na prvom mjerenju razlika odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“) kod osobe ženskog pola, starosti 80 godina, iznosila je 2 cm; kod osobe muškog pola, starosti 82 godine, iznosila je 2 cm; kod osobe ženskog pola, starosti 73 godine, iznosila je 1.5 cm; kod osobe ženskog pola, starosti 80 godina, iznosila je 2 cm; kod osobe muškog pola, starosti 88 godina, iznosila je 1.5 cm.
Grafikon 3. Prikaz rezultata drugog mjerenja odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“)
Na drugom mjerenju razlika odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“) kod osobe ženskog pola, starosti 80 godina, iznosila je 2.5 cm; kod osobe muškog pola, starosti 82 godine, iznosila je 3 cm; kod osobe ženskog pola, starosti 73 godine, iznosila je 3 cm; kod osobe ženskog pola, starosti 80 godina, iznosila je 3.5 cm; kod osobe muškog pola, starosti 88 godina, iznosila je 2.5 cm.
Grafikon 4. Prikaz dobijenih rezultata između dva mjerenja
Razlika između drugog i prvog mjerenja je iznosila u prosjeku 1.1 cm u korist povećanog odnosa „udah-izdah“ („inspirijum-ekspirijum“), što ukazuje da se u prosjeku za toliko povećao obim grudnog koša kod korisnika nakon tri mjeseca izvođenja vježbi disanja sa fizioterapeutima.
Vježbe disanja (u sjedećem i stojećem položaju) sa fizioterapeutima se sprovode u trajanju od maksimum 30 minuta, što uključuje pripremu za izvođenje vježbi pokretljivosti-fleksibilnosti-koordinacije, pozicioniranje korisnika, korigovanje korisnika prilikom izvođenja vježbi, primjena raznih rekvizita, vodeći računa o vrsti, intenzitetu, broju ponavljanja i odmoru korisnika. Programom vježbi disanja smo stvorili naviku korisnicima da redovno učestvuju, a kada zbog raznih okolnosti se one ne održe ili odlože, slijede pitanja: “kada nastavljamo?”.
Iskustvo prilikom sprovođenja vježbi disanja je ogromno, posebno imajući u vidu da se na dnevnom nivou broj učesnika povećava što ukazuje na zadovoljstvo korisnika da redovno učestvuju.
Istraživanje koje su sproveli Csepregi i saradnici imalo je cilj da procijene efikasnost fizioterapeutskih vježbi disanja na držanje i pokretljivost kičme kod zdravih studentkinja u odnosu na druge metode treninga: joge, pilatesa i aerobika. U navedenom istraživanju Rrzultati su pokazali da je ciljani i posebno strukturirani program vježbi disanja pod nadzorom fizioterapeuta, uz spore i kontrolisane pokrete, efikasan program pokreta za poboljšanje držanja, ravnoteže mišića, pokretljivosti kičme i grudnog koša, zahvaljujući direktnim i indirektnim mehanizmima djelovanja na zdrave mlade odrasle žene, u poređenju sa programima joge i pilatesa.
U istraživanju iz 2000. i 2013.godine pronašli smo podatak da prosječna vrijednost ekspanzije grudnog koša za zdravu odraslu osobu iznosi preko 3 cm.
Nalazi studije Maleki i saradnika pokazali su da vježbe disanja mogu poboljšati farmakoterapiju i psihoterapiju generaliziranog anksioznog poremećaja. Njihovi podaci iznose ovu hipotezu da je duže praćenje, produženi period disanja i više vježbanja povezani s većim ishodom.
Različiti položaji mogli su podržati ventilaciju različitih dijelova plućnog tkiva, a uticaj gravitacije na skeletne mišiće je promijenjen u različitim položajima, što može uticati na efekte vježbi. Cilj vježbi disanja bio je ventilacija svih dijelova plućnog tkiva i posljedično poboljšanje razmjene gasova djelovanjem na torakalno-abdominalni pritisak zbog abdominalnih tehnika disanja te istezanje i jačanje respiratornih mišića.
Rezultati našeg istraživanja su ukazali da se u prosjeku za 1.1 cm povećao obim grudnog koša kod korisnika nakon tri mjeseca izvođenja vježbi disanja sa fizioterapeutima. Redovno izvođenje vježbi doprinosi boljem funkcionisanju tokom obavljanja aktivnosti dnevnog života, a samim tim i većeg raspoloženja kod korisnika. Vježbanjem se postiže znatno povećanje sposobnosti organizma i to s jedne strane u ekonomizaciji fizioloških procesa, a s druge strane u povećanim mogućnostima organizma u mobilizaciji fizioloških procesa do najviših mjera. U zdravstvenom pogledu osnovne vrijednosti fizičkog vježbanja su u opštem snaženju organizma, većoj opštoj otpornosti organizma i posebno u usvajanju poželjnih higijenskih navika. Kada se vježbanje redovno i sistematski sprovodi, pozitivno utiče na pojedine organske sisteme, a preko njih i na psihičke procese.
Misija JU Dom starih „Podgorica“ je pružanje kvalitetnih usluga, u bezbjednom okruženju, koje za cilj imaju poboljšanje kvaliteta života starijih, očuvanje njihovog potencijala i dostojanstva, uz primjenu i promociju koncepata individualnog pristupa, zdravog starenja i aktivnog učešća u Domu i zajednici.
