II godišnja CInMED konferencija
Dr sc. pharm. Tijana Mićović
Rukovoditeljka Odjeljenja za izdavanje dozvola za uvoz/izvoz ljekova CInMED-a
Dr sc. pharm. Tijana Mićović je u svom predavanju predstavila dio svog naučnog istraživanja „Farmakognozijska ispitivanja herbe izopa, Hyssopus officinalis L. (Lamiaceae) iz Crne Gore i Srbije“, koji se odnosi na antiinflamatorni potencijal ove ljekovite biljke.
Inflamatorni procesi su povezani sa velikim brojem akutnih i hroničnih bolesti, od kojih su mnoge aktuelni problemi današnjice, npr. reumatoidni artritis, multipla skleroza, hronična astma, inflamatorne bolesti crijeva, psorijaza, kardiovaskularne i maligne bolesti. Glavni antiinflamatorni ljekovi su glukokortikoidi i nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (NSAIL). „Međutim, usljed brojnih neželjenih reakcija, koje su povezane sa primjenom postojećih antiinflamatornih ljekova, traže se alternativna jedinjenja koja će ispoljiti zadovoljavajući antiinflamatorni efekat, uz manje neželjenih dejstava“, ističe dr Mićović. Tu su posebno u fokusu prirodna jedinjenja, kao što su biljni polifenoli. U te svrhe, najprije se ispituju one biljne vrste koje su tokom godina primjene u narodnoj medicini pokazale da su djelotvorne kod inflamatornih procesa. Kako navodi dr Mićović, jedna takva vrsta je i izop, Hyssopus officinalis L. (Lamiaceae).
Naime, u tradicionalnoj medicini se, između ostalog, izop koristi kod probavnih i crijevnih tegoba, za liječenje respiratornih bolesti, kao što su tuberkuloza, astma, hronični katar i bronhitis; takođe je vrednovan u liječenju reumatskih bolova, modrica, rana, opekotina, promrzlina, iritacija kože.
Međutim, uprkos brojnim podacima o tradicionalnoj primjeni izopa, informacije zasnovane na naučnim principima su prilično ograničene. Još uvijek nema podataka o zvaničnoj primjeni herbe izopa u terapijske svrhe. Relevantne institucije i udruženja (Evropska agencija za ljekove, Evropsko naučno udruženje za fitoterapiju, Komisija E njemačkog Ministarstva zdravlja i Svjetska zdravstvena organizacija) do sada nijesu objavile zvanične monografije kojima bi bila uređena primjena biljnih ljekovitih proizvoda na bazi H. officinalis. Takođe, do sada nema definisanih zvaničnih podataka o specifičnom kvalitetu biljnih droga H. officinalis, odnosno nema oficinalnih droga.
U vezi sa navedenim i u konceptu racionalne fitoterapije, farmakognozijska ispitivanja herbe samoniklog izopa predstavljaju neophodan korak ka racionalnoj primjeni ove biljne droge koja se koristi u tradicionalnoj medicini mnogih naroda, ne samo na našim, već i na značajno širim prostorima. U tom kontekstu, dr Mićović je predstavila ideju o sprovođenju farmakognozijskih ispitivanja ove biljne vrste kao dio naučnih istraživanja, a tokom predavanja je predstavila segment koji se odnosi na antiinflamatorni potencijal ove biljke.
„Da bi neki biljni proizvod dobio status biljnog ljekovitog proizvoda i našao se u monografijama Evropske agencije za ljekove, bilo sa podacima o tradicionalnoj ili dobro dokumentovanoj primjeni, tome moraju da prethode naučna istraživanja i prikupljanje određenog obima podataka, na osnovu kojih će se izraditi monografija. Ovdje se još jednom potvrđuje čvrsta veza između nauke i regulative, gdje zapravo nauka uvijek prethodi regulativi“, naglašava dr Mićović.
Tradicionalna primjena, kao i dosadašnji literaturni podaci dali su dobre temelje za ispitivanje antiinflamatorne aktivnosti preparata herbe izopa.
Antiinflamatorna aktivnost metanolnih ekstrakata i etarskih ulja herbe izopa sakupljene na prirodnim lokalitetima u Crnoj Gori i Srbiji ispitana je in vitro (COX-1 i COX-2 enzimski testovi), a zatim je nastavljeno ispitivanje ekstrakata in vivo (na modelu karagenanom izazvane inflamacije šape pacova); sposobnost inhibicije enzimske aktivnosti cikooksigenaze-1 (COX-1) i cikooksigenaze-2 (COX-2), od strane dominantnih jedinjenja u ekstraktima (hlorogenska (eng. chlorogenic acid, CA) i rozmarinska kiselina (eng. rosmarinic acid, RA)), procijenjena je in silico, studijama molekularnog dokinga.
Dr Mićović je istakla zapažene rezultate koji su dobijeni:
- Značajna inhibitorna aktivnost je pokazana u COX-2 testu, i to kada su u pitanju ekstrakti (etarska ulja nijesu pokazala zapaženu aktivnost). Naime, svi analizirani ekstrakti (pri koncentraciji 20 µg/mL) su pokazali procenat inhibicije enzimske aktivnosti COX-2 koji se nije statistički značajno razlikovao od pozitivne kontrole, celekoksiba (pri koncentraciji 8.8 µM).
- In vivo, svi ispitivani ekstrakti (u dozi od 200 mg/kg) pokazali su statistički značajan (p < 0.05) stepen inhibicije edema šape pacova u odnosu na kontrolu u drugoj fazi inflamacije indukovane karagenanom, koju između ostalog karakteriše sinteza prostaglandina. Dobijena aktivnost je uporediva ili veća u odnosu na referentnu supstancu, indometacin, pri koncentraciji od 8 mg/kg.
- Inhibitorna priroda ispitivanih liganada prema COX-1 i COX-2 receptorima ispitana je in silico pomoću studija molekularnog dokinga. Prema dobijenim rezultatima, RA i CA postižu efikasnu interakciju sa ciljnim receptorima. Najvažnije interakcije su H-veze, π-π, i π-alkil. Preliminarni rezultati sugerišu da ispitivana jedinjenja pokazuju bolju inhibitornu aktivnost prema COX-1 i COX-2 od standardnog NSAIL, ibuprofena, što se vidi iz slobodne energije vezivanja (ΔGbind u kJ mol-1). Naime, vezivna energija ispitivanih jedinjenja prema COX-1 i COX-2 je bila u opsegu od -2 do -50.8 kJ mol-1. Ibuprofen, kao NSAIL, za ista receptorska ciljna mjesta, pokazao je značajno višu energiju vezivanja (ΔGbind=-31.3 kJ mol-1 za COX-1 i ΔGbind=-30.9 kJ mol-1 za COX-2).
Slika 1. In vitro, in vivo, in silico ispitivanje antiinflamatorne aktivnosti etarskih ulja i ekstrakata herbe izopa
Dobijeni rezultati ukazuju na dobar antiinflamatorni potencijal herbe izopa i podržavaju tradicionalnu primjenu iste kod nekih upalnih procesa u narodnoj medicini. Takođe ukazuju na preliminarni zaključak da je mehanizam djelovanja ispitivanih metanolnih ekstrakata herbe izopa – inhibicija sinteze prostaglandina, najvjerovatnije preko inhibicije aktivnosti COX enzima (čemu, pretpostavlja se, između ostalog, doprinose dominantni sastojci, hlorogenska i rozmarinska kiselina), i to naročito COX-2, kako se pokazalo u in vitro ispitivanju, što bi moglo da ima praktični značaj, s obzirom na to da brojna neželjena dejstva ljekova koji djeluju inhibitorno na aktivnost COX enzima potiču od istovremene snažne inhibicije enzima COX-1 (koji je konstitutivni enzim u brojnim zdravim tkivima), pored COX-2.
Osim što opravdavaju primjenu u tradicionalnoj medicini, kako ukazuje dr Mićović, dobijeni rezultati otvaraju nova vrata i pozivaju na dodatna in vivo istraživanja, naročito ekstrakata herbe izopa, kako bi se istražili molekularni mehanizmi antiinflamatorne aktivnosti u živim sistemima i kako bi se u budućnosti razvio neki novi lijek ili suplement.
„Izop je važna, a do sada neiskorišćena biljna sirovina, koja ima dobar ljekoviti potencijal i ovo istraživanje, kao i druga istraživanja o njegovom farmakološkom potencijalu biće od značaja i za izradu zvaničnih EMA monografija o terapijskoj primjeni preparata herbe izopa“, zaključuje dr Mićović.
CInMED
