Emocionalna inteligencija je sposobnost da se opaze emocije, da im se priđe i da se izazovu kako bi pomogle procesu mišljenja. Emocionalna inteligencija opisuje sposobnost da se efikasno održava veza između emocija i mišljenja, da se upotrebe emocije kako bi se olakšalo rasuđivanje i da se inteligentno rasuđuje o njima (Mayer i Salovey, 1997). George (2000) dalje navodi da se emocionalna inteligencija usredsređuje na mjeru u kojoj kognitivne sposobnosti pojedinca dobijaju informacije od emocija i na mjeru u kojoj se upravlja emocijama.
U pojmovnom određenju emocionalne inteligencije susrećemo se sa tri pojma: afekat, emocije i raspoloženja, koje ćemo radi jasnijeg razumijevanja definisati.
Afekat pokriva širok raspon osjećanja koja ljudi doživljavaju. To je pojam koji obuhvata i emocije i raspoloženja.
„Emocije su organizovani odgovori koji prelaze granice mnogih psiholoških podsistema, uključujući fiziološki, kognitivni, motivacioni i iskustveni podsistem. Najčešće se javljaju kao odgovor na događaj, bilo spoljnji ili unutrašnji, koji ima pozitivno ili negativno značenje za osobu.” (Salovey i Mayer, 1990) Emocije nas pokreću da nešto učinimo, promijenimo, prevaziđemo, izgradimo drugačiji odnos, ponovo procijenimo ili prihvatimo. One nas upućuju na stalno prilagođavanje novim uslovima.
Raspoloženja, s druge strane, nisu usmjerena na objekat. Emocije se mogu pretvoriti u raspoloženja kada se izgubi fokus na kontekstualni objekat. Raspoloženja predstavljaju generalna stanja osjećanja koja ne moraju biti neposredno vezana za pojedine stimuluse i nijesu dovoljno intenzivna da bi narušavala tekući misaoni proces (Clark & Isen 1982, Thauer 1989), dok su emocije vezane za konkretne događaje i dovoljno su intenzivne da mogu narušiti misaoni proces (Frijda, 1993, Simon, 1982). Međutim, Watson i Tellegen (1985) smatraju da je raspoloženje isto kao i emocije. Raspoloženje je, jedino, slabijeg intenziteta i dužeg trajanja od originalne emocije, navode autori. Ipak je prevaglo stanovište da se radi o složenijim razlikama. Razlike se primjećuju u doživljajnim karakteristikama, faktorima koji ih izazivaju i posljedicama po ponašanje (Isen, 1987; Morris, 1989). Tako Salovey i Rodin (1985) navode da mnogo više različitih kognitivnih procesa, objekata i doživljaja može izazvati raspoloženja. Isti autori tvrde da raspoloženja ne moraju biti povezana s fiziološkim promjenama. Naglašavajući razlike u posljedicama na ponašanje, Mayer i Volanth (1985) navode da raspoloženja angažuju različite sisteme, pa osim hormonalnog, uključuju facijalno-ekspresivni, posturalni i kognitivni. Takođe, raspoloženja podstiču širi raspon afektivnih i kognitivnih odgovora, pa za razliku od emocija ne dovode do ograničenog i stereotipnog sklopa reakcija (Morris, 1989). Budući da ne okupiraju pažnju tako intenzivno kao emocije, ne dovode do dezintegracije i ometanja trenutnog ponašanja.
Pojam „emocionalna inteligencija” (EI) prvi put se u akademskom kontekstu pojavio 1985. godine, u naslovu doktorske disertacije Wayna Paynesa. Ipak se smatra da su naučnici Peter Salovey, sa Univerziteta u Jejlu, i John D. Mayer, sa Univerziteta u Nju Hempširu, prvi pokušali da ga operacionalizuju. Oni su u skladu sa naučnom metodologijom razvijali modele i instrumente za procjenu EI. U tu svrhu su kreirani testovi s potrebnim metrijskim karakteristikama, koji podstiču mnogobrojna istraživanja. Neki autori upotrebljavaju i druge termine kada govore o istom sklopu veština i sposobnosti, stoga u literaturi susrećemo pojmove kao: emocionalni kvocijent (npr. Goleman, 1995), emocionalna pismenost (Goleman, 1995.; Dulewic i Higgs, 2000), emocionalna kompetentnost (Dulewic i Higgs, 2000).
Emocionalnu inteligenciju su definisali kao „sposobnost praćenja i razlikovanja sopstvenih i tuđih osjećaja i emocija, i korišćenja tih informacija kao vodiča za mišljenje i ponašanje” (Salovey i Mayer, 1990). Model strukture takvih procesa uključuje: a) procjenu i izražavanje emocija kod sebe i kod drugih, b) regulaciju emocija kod sebe i drugih i c) upotrebu emocija u svrhu prilagođavanja. Sami autori smatraju da ova definicija naglašava samo opažanje i regulaciju emocija, te da je izostavila razmišljanje o osjećanjima. Isti autori stoga predlažu revidiranu definiciju, prema kojoj „emocionalna inteligencija uključuje sposobnosti brzog zapažanja procjene i izražavanja emocija; sposobnost uviđanja i generisanja osjećanja koja olakšavaju mišljenje; sposobnosti razumijevanja emocija i znanje o emocijama; i sposobnost regulisanja emocija u svrhu promocije emocionalnog i intelektualnog razvoja” (Salovey i Mayer, 1997). U sažetijem vidu, tri autora emocionalnu inteligenciju definišu kao sposobnost opažanja, asimilacije, razumijevanja i upravljanja emocijama. (Mayer, Caruso i Salovey, 2000)
Prema Golemanu, emocionalnu inteligenciju čine nekognitivne sposobnosti, kompetencije i vještine koje utiču na sposobnost osobe da se nosi sa zahtjevima i pritiscima okoline. Emocionalna inteligencija se dijelom stiče genetskim nasljeđem, ali značajnim dijelom i učenjem. Mnogi autori smatraju da je potrebno što ranije otpočeti sa ovladavanjem brojnim emocionalnim vještinama.
Od različitih definicija najopštija je ona koja pojam raspoloženja određuje kao „prožimajuće nespecifično, dugotrajno i manje intenzivno emocionalno stanje”. (Kardum, 1994) Raspoloženja su često (ipak ne uvijek) opisana u terminima njihovih osnovnih dimenzija (prijatno ili neprijatno), dok se emocije tretiraju u njihovim diskretnim oblicima (ljutnja, strah, radost). Danas se zna da emocije i raspoloženja predstavljaju dispozicije za akcije.
Porodica predstavlja prvu radionicu Emocionalnog učenja.
Svi roditelji prirodno žele da im djeca budu sigurna i srećna, da su poštovana i prihvaćena. Ipak, samo neki roditelji uspijevaju u tome. Roditelji su suočeni s konkretnim problemima koji iziskuju konkretna rješenja. Nijedan roditelj dobrovoljno ne želi da svoje dijete učini plašljivim, sramežljivim, agresivnim ili nepristupačnim. Ipak, mnoga djeca poprimaju baš takve karakteristike. Djeca bezuspješno pokušavaju da izgrade osjećaj sigurnosti i samopoštovanja. Roditelji žele da im djeca imaju samopouzdanja, a ona pokazuju nesigurnost; žele da budu ljubazna, a ona izražavaju nepristojnost; žele da budu pribrana, a ona izražavaju anksioznost i agresivnost, žele da budu zadovoljna i srećna, a ona to najčešće nisu. Treba započeti pitanjem da li su roditelji ostvarili pomenute želje. Budući da roditelji, uglavnom, za svoju djecu žele ono što sami nisu postigli, edukaciju emocionalne inteligencije treba usmjeriti podjednako na djecu i roditelje.
Razvojem emocionalne inteligencije djeci se omogućava da odrastaju slobodno, da misle, odlučuju i osjećaju samostalno, da svoje ponašanje usklađuju sa osjećanjima. Emocionalna inteligencija im omogućava da izrastaju u samostalna bića koja uspijevaju da izbjegnu zamku kolektivizma – da rade ono što svi drugi misle da treba da se radi. Učeći djecu da osjećanja imaju značaj i vrijednost u procesu donošenja odluka, istovremeno ih učimo da je sreća vrlo lična kategorija.
Njegujući emocionalnu inteligenciju, djeca odrastaju u zdrava, samopouzdana bića i nezavisne ličnosti. Naravno da je to plod ispravnog roditeljstva, jer to mogu samo djeca koja u kući osjećaju sigurnost, podršku i zdrav podsticaj. Sigurnost se kod djece javlja samo ako roditelji stalno ne presuđuju, kritikuju, ismijevaju nespretnost, nipodaštavaju, već ispoljavaju emocionalnu podršku, povjerenje u postupke djeteta, pružajući podsticaj njegovim razvojnim izborima.
Emocionalno inteligentni roditelji iskazuju djeci važnost – poštovanje davanjem pohvala i prihvatanjem mišljenja svoje djece.
Emocionalno zdrava djeca zadovoljnija su i uspješnija, pokazuju bolje rezultate u školi, na fakultetu (jer su problemi sa učenjem većim dijelom emocionalnog porijekla), u ponašanju pokazuju veći stepen samopoštovanja i samopouzdanja, iskazuju veću sposobnost odupiranju pritisku grupe vršnjaka, lakše rješavaju konflikte, blagonaklona su i dobronamjerna – rijetko sklona nasilju, tj. bolje upravljaju svojim ponašanjem.
Piše: Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psihološkinja
Add comment