Šta je PSA?
PSA je protein koji produkuje prostata. On ima ulogu u razvodnjavanju sperme nakon ejakulacije i time pomaže kretanje spermatozoida. Prvi put je otkriven 1970-ih, ali kao medicinsko sredstvo koristi se od 1980-ih. PSA se može detektovati u krvi zdravih muškaraca. Maligne ćelije karcinoma prostate oslobađaju 10 puta više PSA u krv, po gramu, od benignih ćelija prostate. Ovo je razlog zašto karcinom prostate dovodi do povećanja nivoa ovog hormona u krvi i zašto je značajan tumor-marker.
Koji je problem kad je u pitanju PSA?
Postoji nekoliko problema kada se ispituje PSA, koji mogu biti umanjeni prilikom interpretacije nalaza. U narednom tekstu biće navedene uobičajene zamke.
Lažno pozitivni nalaz
PSA vrijednost u krvi može biti povećana i ako ne postoji karcinom prostate. Nekancerska stanja koja dovode do toga su:
BPH – PSA produkuju ćelije benignog adenoma
Prostatitis – inflamacija značajno povećava nivo PSA
UTI – infekcija mokraćne bešike takođe može da izazove infamaciju
Retencija urina – često je izazvana malim infarktima prostate koji dovode do oslobađanja PSA
Seksualni odnos / ejakulacija – PSA nivo je povišen tokom 48 h nakon seksualnog odnosa
Trauma – vožnja biciklom, kateterizacija
Lažno negativni nalaz
Karcinom može biti prisutan uz normalne vrijednosti PSA u krvi.
Slabo diferentovan karcinom – ponekad je karcinom toliko slabo diferentovan da ne može da proizvodi PSA.
Kako se koristi PSA?
PSA koriste urolozi za dijagnozu i kontrolu malignih i inflamatornih stanja prostate.
Skrining – otkrivanje karcinoma prostate kod asimptomatskih muškaraca.
Odlučivanje o izboru metode liječenja.
Praćenje dejstva hormonske terapije na karcinom prostate.
Praćenje uspjeha hirurške i radioterapije u liječenju karcinoma prostate.
Skrining
Udruženje urologa Australije u ovom trenutku ne preporučuje rutinsku izradu skrininga, a preporučuje godišnju provjeru nivoa PSAu krvi kod muškaraca starijih od 50 godina. Ako osoba ima pozitivnu porodičnu anamnezu, onda se godišnja kontrola PSA preporučuje nakon navršene 40-e godine. Informacije koje će biti navedene u narednom tekstu služe da pomognu pri interpretaciji nalaza dobijenih skriningom, da bi se odlučilo kome će se raditi biopsija prostate.
Magični broj je 4!
Vrijednost PSA veća od 4, po pravilu je abnormalna. Šansa da pacijent sa PSA nivoom većim od 4 i normalnim digitorektalnim pregledom ima karcinom prostate kreće se u rasponu 12-32%, a ukoliko je uz povišene vrijednosti PSA i digitorektalni pregled (DRE) abnormalan, onda je procenat veći i iznosi 42-72%.
Određivanjem PSA može se detektovati karcinom prostate kod asimptomatskih muškaraca, međutim, zbog lažno pozitivnih rezultata dosta se zdravih muškaraca bez potrebe podvrgava biopsiji. Biopsija prostate može imati neželjena dejstva kao što su infekcija, krvarenje i impotencija.
Postoji nekoliko načina kojima može da se provjeri značajnost povišenih vrijednosti PSA u krvi.
Odnos slobodnog i totalnog (FTR)
Šansa da kod muškarca postoji karcinom prostate povećava se ako opada nivo slobodnog PSA. Procjena odnosa slobodnog i totalnog PSA poboljšava detekciju karcinoma ako je nivo PSA u krvi manji od 4 i smanjuje broj nepotrebnih biopsija u opsegu 4-10.
Rani karcinom – ukoliko muškarac ima normalne vrijednosti PSA u krvi u uzastopnim mjerenjima, ali mu opada odnos slobodnog i totalnog – onda to može uputiti na postojanje ranog karcinoma.
PSA kao sredstvo za izbor metode liječenja
PSA je veoma značajan za određivanje stadijuma karcinoma prostate. Vizuelne metode, pa čak i sam digitorektalni pregled, nepouzdani su.
PSA nakon sprovedenog liječenja
Nakon radikalne prostatektomije svo tkivo prostate koje produkuje PSA trebalo bi da je otklonjeno. Ako se PSA nakon operacije može detektovati, znači da operacija nije bila uspješna. Ako se nivo PSA poveća u prvoj godini nakon operacije, to ukazuje na postojanje metastaza. Brzo povećanje nivoa PSA uglavnom ukazuje na postojanje udaljenih metastaza. Ovaj podatak je značajan kada se odlučuje o adjuvantnoj terapiji.
Nakon radikalne radioterapije
Interpretacija vrijednosti PSA nakon radikalne radioterapije znatno je teža nego nakon radikalne prostatektomije. Ćelije karcinoma prostate mogu opstati u organizmu i nastaviti da produ-kuju PSA, a izumiru jedino kada krenu u diobu. Uglavnom postoji povećanje nivoa PSA praćeno sporim padom vrijednosti.
Nakon brahiterapije
Nakon brahiterapije periodični „odskoci” PSA mogu se pojaviti čak i ako je terapija bila uspješna. Obično ne traju dugo, ali mogu izazvati strepnju.
Autori: prof. dr Bogdan Pajović Dr Nemanja Radojević Dr Dunja Nikčević Dr Marko Vuković
Add comment