U današnje vrijeme stara ali uvijek iznova aktuelna tema jeste uticaj načina ishrane na zdravlje. U skladu sa zdravim stilovima života primjena pravilne ishrane u prevenciji i liječenju hroničnih bolesti postala je skoro nezaobilazni dio terapije. Da li zdrava hrana na isti način djeluje na svakog čovjeka ? Da li neke namirnice za jednog čovjeka mogu biti lijek, a za drugog – otrov?
Povezanost intolerancije na hranu sa mnogim simptomima i hroničnim bolestima dugo je i nepravedno bila zanemarivana, ali su istraživanja sprovedena posljednjih godina pokazala da je definitivno došlo vrijeme da ova ideja dobije mjesto koje joj pripada i da se više ne može zanemarivati. Lično podnošenje ili nepodnošenje određenih namirnica u biti je novi aspekt određivanja optimalne individualne ishrane.
Za razliku od klasičnih alergija, reakcija intolerancije je maskirana, podmukla i ostaje neprepoznata. Čovjek teško može da poveže svoje tegobe sa unošenjem neke namirnice pa nastavlja da se hrani na uobičajeni način sve dok organizam može to da kompenzuje. Kada opterećenje postane preveliko, kompenzatorni mehanizmi popuštaju, javlja se reakcija „pobune” u vidu različitih simptoma. Na taj način nastaju mnogobrojna patološka stanja i hronične bolesti za koje medicina često nema prava terapijska rješenja.
Savremena nauka je iscrpno proučila proces patoloških imunoloških reakcija koje se odigravaju u organizmu kada je opterećen unošenjem namirnica. Reakcije se mogu pojaviti na bilo kom organu ili tkivu, izazivajući preko 100 simptoma tzv. odloženih alergijskih manifestacija.
Uticaj hrane na funkciju i propusnost crijeva
Za normalnu funkciju gastrointestinalnog trakta neophodna je zdrava crijevna sluznica, mjesto ulaska energije i hranljivih materija. Uloga gastrointestinalnog sistema je višestruka: probava hrane, apsorbovanje sitnih djelova hrane potrebne za stvaranje energije, prenos hranljivih materija u krvotok pomoću transportnih proteina (npr. vitamini i minerali), vršenje hemijske detoksifikacije tijela i posjedovanje imunoglobulina i antitijela koji djeluju kao prva linija odbrane od infekcije.
Osim osnovnih fizioloških procesa, u crijevnoj barijeri se zbivaju i brojni imunološki procesi koji imaju za zadatak isključivanje i razgradnju antigena, te smanjenje njihove adherencije, penetracije i prenosa. U određenim okolnostima (metabolički stres, infekcija… ) crijevna barijera biva poremećena i razvija se upalni odgovor, što povećava crijevnu propusnost i rezultira povećanjem transporta antigena i stimulacije IgG antitijela.
Poremećaj o kojem se sve više govori jeste povećana crijevna propusnost, ili engl. Leaky Gut Syndrome („sindrom probušenog crijeva”). Povezan je između ostalog i sa intolerancijom na hranu. Porast crijevne propusnosti ujedno je i važan faktor u patogenezi nekih hroničnih bolesti. Patološki poremećaji koji na bilo koji način dovedu do poremećaja ovih funkcija mogu izazvati reakciju organizma koja se manifestuje različitom simptomatologijom.
Patološke promjene uzrokovane upalom crijeva
1. Poremećena je apsorpcija hrane u upaljenom crijevu, stvara se zamor crijeva i nadutost, što povećava propusnost velikih čestica hrane koje se u normalnim uslovima ne apsorbuju.
2. Apsorpcija velikih čestica hrane stvara osjetljivost na neke od proteina hrane uzrokujući formiranje IgE i/ili IgG antitijela. U ovom drugom slučaju može doći i do stvaranja imunokompleksa koji izazivaju poremećaje u plućima (astma) ili u zglobovima (artritis).
3.0štećenje transportnih proteina odgovornih za prenos minerala i vitamina preko ćelija sluznice crijeva potencijalno može uzrokovati nedostatke istih.
4.0štećenje proteina i enzima koji imaju sposobnost detoksikacije u crijevnim ćelijama dovode do poremećaja funkcije crijeva.
5. Poremećaj ravnoteže imunoglobulina prisutnih u crijevnim mikroresicama uzrokuje smanjeni imunološki odgovor na prisutnost patogena te veliki broj reakcija antigen-antitijelo u kojim učestvuju proteini hrane i antitijela koja su se na njima stvorila.
6. Povećanje infekcija zbog prodora bakterija i virusa iz lumena crijeva u crijevne ćelije dovodi do oštećenja tkiva, stvaraju se autoantitijela na sopstvene antigene uz mogućnost pojavljivanja autoimunih poremećaja kao što su reumatski artrititis, lupus…
Patološke promjene uzrokovane povećanom propustljivošću crijeva
1. Poremećaji probave
Pod uticajem sastojaka hrane dolazi do direktnog oštećenja crijevnih resica i strukture crijevnog zida, kao i poremećaja funkcije sluznice:
– Alergija na hranu (IgeE)
– Intolerancija na hranu (IgG)
– Nedovoljna sekrecija IgA
– Sindrom iritabilnog crijeva (SIC)
– Hronova bolest
– Celiakija
2. Jatrogeni poremećaji
– Nesteroidni protivupalni ljekovi
– Intoksikacija alkoholom
– Produžena terapija antibioticima
– Hemoterapija i radioterapija
3. Infekcije probavnog sistema
– Crijevne disbioze (bakterije, virusi, gljivice)
– Hronična gardijaza
– Hronična kandidijaza
Akutne infekcije nisu navedene jer su te promjene kratkotrajne i funkcija probave se vrlo brzo normalizuje.
4. Bolesti probavnog sistema
– Hronični pankreatitis
– Ciroza jetre
– 0pstruktivna žutica
5. Procesi izvan probavnog sistema
– Reumatoidni artritis i ankilozantni spondilitis
– Hronične bolesti kože (atopijski dermatitis)
– Cistična fibroza
Intolerancija na hranu u čijoj osnovi leži poremećaj crijevne propusnosti jedan je od važnih uzroka razvoja mnogih patoloških poremećaja. Za ispravnu dijagnozu nije dovoljno obavljanje samo jedne pretrage, već ispravno i temeljno uzimanje anamneze, klinički pregled i saradnja sa specijalizovanim laboratorijama. Laboratorijski testovi koji se koriste u dijagnostici ovih poremećaja su:
– Procjena crijevne propusnosti
– Test intolerancije na hranu
– Test kože
– Mikrobiološke analize
(U narednoim broju o diferencijalno-dijagnostičkim dilemama alergije i intolerancije na hranu)
Piše: dr Milica Šofranac, pedijatar
