Dr sc. med. Damir Peličić
Centar za nauku, Klinički centar Crne Gore
Kvalitet života (eng. Quality of life QOL) se smatra svojevrsnim entitetom medicinskih nauka jer u svom suštinskom pristupu bolesniku, istog uvažava kao kompletnu ličnost, tj. pristupa holistički i ne dozvoljava odvajanje bolesnikovog tijela od njegove ličnosti (1). Kvalitetom života se bave mnoge nauke iz oblasti: medicine, zdravstva, psihologije, sociologije i dr., jer povećanjem životnog standarda istraživanja su se usmjerila ka ispitivanju sopstvenih i društvenih potreba, dok je mjerenje kvaliteta života zauzelo značajno mjesto u praksi zdravstvene zaštite i naučnoistraživačkom radu. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) definisala je kvalitet života kao percepciju pojedinca o sopstvenom položaju u životu i životnom okruženju u kontekstu kulture i sistema vrijednosti u kojem živi, kao i u odnosu na njegove sopstvene ciljeve, očekivanja, standarde i interesovanja.
Instrumenti koji se danas koriste za procjenu kvaliteta života mogu biti opšti (generički) ili specifični upitnici. U generičke instrumente za ispitivanje kvaliteta života spadaju: instrumenti Svjetske zdravstvene organizacije (World Health Organization Quality of Life (WHOQOL-100, WHOQOLBREF), LEIPAD upitnik, CASP-19, QLQ upitnik (Quality of life questionnaire) (2). Istorijski gledano Akademska disciplina koja se bavi kvalitetom života se pojavila 1970. godine, a ovaj model je potvrđen i razmatran 1974. godine od strane naučnog časopisa „Social Indicators Research“ (3). U posljednjih tridesetak godina razvijeno je oko 1275 različitih instrumenata za procjenu kvaliteta života i svi oni se mogu podijeliti u sljedeće osnovne tipove: specifične u odnosu na bolest/populaciju 1819 (46%), generičke instrumente 865 (22%), specifične dimenzije 690 (18%), servisne 409 (15%), individualne 62(1%) (4). Pretraživanjem referentne naučne literature došli smo do nekih od pionirskih studija studija, koje navode da na primjer bol pripada kategoriji fizičkog blagostanja, a da rezignacija i stres pripadaju kategoriji mentalnog blagostanja i oni ničim ne dopridonose kvalitetnom življenju. Ako se uz ova dva simptoma pridodaju i opšta ljutska patnja, onda kvalitet života takvih ljudi je loš, jer su biološka bića tako koncipirana da bolest izaziva negativna osjećanja, ali da zdravlje ponekad, nažalost kod većine ljudi, ne izaziva pozitivna osjećaja (5). Uprkos značaju kvaliteta života u biomedicini i zdravstvu, postoji kontinuirana konceptualna i metodološka rasprava u smislu, koji su tu najprecizniji instrumenti koji mjere kvalitet života pojedinca. Zapravo ne postoji jedinstvena definicija pojma kvaliteta ali Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) daje jednu definiciju kvalitete života; “Percepcija pojedinca o svom položaju u životu u kontekstu kulture u kojoj živi i u odnosu na svoje ciljeve, očekivanja, standarde i brige” (6,7). Štoviše, pojam kvaliteta života je povezan sa zdravljem i često se opisuje kao: „Pojam koji se odnosi na zdravstvene aspekte kvaliteta života i upšteno se smatra da odražava uticaj bolesti i liječenja na invaliditet i svakodnevno funkcioniranje bolesnika (8). QOL je složen koncept koji se tumači i definiše na različite načine između različitih disciplina. Kao posljedica toga, mnogi različiti instrumenti se sada koriste za procjenu kvalitete života. Ovi instrumenti razvijeni su uglavnom na temelju empirijskih razmatranja i nisu razvijeni na temelju definicije ili konceptualnog modela (9,10).
Ne postoju koncenzus niti određeni standardi po pitanju kvaliteta života što se manifestuje poteškoćama pri mjerenju istog. Naučnici iz raznih oblasti medicinskih i društvenih nauka, polaze od toga da se kvalitet vlastitog života mjeri po vrlo subjektivnim kriterijumima, dok drugi naučnici sugerišu da ocjena kvaliteta života pojedinca u velikoj mjeri zavisi od individualnog temperamenta, dok neki naglašavaju potrebu kombinovanja objektivnih i subjektivnih aspekata kvaliteta života. QOL je važna polazna tačka u medicinskim, zdravstvenim i kulturološkim istraživanjima, međutim na temelju trenutne procjene metodološke i konceptualne jasnoće istraživanja kvalitete života, zaključujemo da mnoge studije vezane za kvalitet života u zdravstvu i medicini imaju konceptualne i metodološke izazove. Postoji potreba za poboljšanjima u ovom području, a istraživači bi trebali obratiti veću pažnju na metodološka i konceptualna pitanja kada se planira naučno istraživanje na ovu temu.
Literatura
- Ilić I, Milić I, Aranđelović M. Procena kvaliteta života – sadašnji pristupi. Acta medica Medianae. 2010;49(4):52-60.
- Čanković S, Ač Nikolić E, Čanković D, Radić I, Harhaji S. Kvalitet života – teorijski pristup. Zdravstvena zaštita. 2011;40(5):1-6. doi: 5937/ZZ1105001C
- Delhey J, Bohnke P, Habich R, Zapf W. Quality of Life in a European Perspective: the EUROMODULE as a New Instrument in Comparative Welfare Research. Soc Indic Res 2002; 58(1-3): 161–75.
- Stevanović D. Upitnik za procenu kvaliteta života povezanog sa zdravljem u pedijatriji, I deo – opšte smernice za selekciju. Vojnosanitetski pregled. 2008;65(6):469-72. doi: 2298/VSP0806469S
- Radovi Zavoda za znanstvenoistraživački i umjetnički rad u Bjelovaru, sv. 7(2013), str. 251-257. Vladimir Halauk: Kvaliteta života u zdravlju i bolesti
- Whoqol Group The World Health Organization quality of life assessment (WHOQOL): Position paper from the World Health Organization. Social Science and Medicine. 1995;41(10):1403–1409. doi: 10.1016/0277-9536(95)00112-K.
- Peličić D, Ratković M, Radunović D, Bokan D, Marković D. Procjena kvaliteta života bolesnika na hroničnom programu hemodijalize. Sestrinska reč. 2014;18(69-70):12-5. doi: 5937/sestRec1470012P
- Mayo N. Dictionary of Quality of Life and Health Outcomes Measurement. Milwaukee, WI: International Society for Quality of Life Research; 2015.
- Fayers PM, Machin D. Quality of life: the assessment, analysis and reporting of patient-reported outcomes. Hoboken, NJ: Wiley Blackwell; 2016.
- Haraldstad K, Wahl A, Andenæs R, Andersen JR, Andersen MH, Beisland E, Et el. LIVSFORSK network. A systematic review of quality of life research in medicine and health sciences. Qual Life Res. 2019 Oct;28(10):2641-2650. doi: 10.1007/s11136-019-02214-9.
