Prim. dr Slobodan V. Radonjić
„Ljekar mora da ima oči sokola, ruke djevice, mudrost zmije a srce lava“
(Avicena, 980 – 1037, čuveni arapski ljekar i filozof)
Fridrih Šiler (1759 – 1805), vojni ljakar po zanimanju i poslije Getea najveći njemački pjesnik. Veoma se uspješno bavio istorjom, i bio profesor na Univerzitrtu u Jeni. Pisao je drame, balade, studije iz estetike.
Mladost mu je bila puna teškoć,a čitav, nedugi, život pun patnji. Šiler je bio šesto dijete u porodici svojih roditelja. Imao je pet sestara. Majka mu je rano umrla od tuberkuloze.I dvije sestre. U braku je imao dva sina i dvije kćerke. I jedan i drugi sin umiru sasvim mladi, a starija kćerka u nešto zrelijim godinama. Jedino ostaje mlađa, koja živi duže i uspješno nastavlja darovitost svoga oca.
Iako još od rođenja nježnog i osjetljivog zdravlja Šiler je upornim radom gradio i izgradio sebe u uglednog ljekara, književnika, filozofa, profesora, pa čak i glumca. Svoj stvaralački potencijal i trenutke nadahnuća stimulisao je na veoma neobičan, čak i čudan način. U toku rada „stavljao je noge u led,“ i „udisao miris trulih jabuka, koje je stalno držao u fioci svog pisaćeg stola.“ U svojoj 26. godini pripremio je ljekarsku disertaciju „Filozofija filozofije,“ koja zbog prilično smjelih postavki i konstatacija nije prihvaćena od strane mentora. Izuzetno marljiv, sa izvanrednom snagom volje, nastavlja da radi i uspijeva da za samo godinu dana doktorira s odličnim uspjehom i to ne na jednoj već na dvije disertacije: Prva na latinskom “O razlikovanju zapaljivih i putridnih groznica“ i druga „Ogled o odnosu između životinjske prirode čovjeka i njegove duhovnosti,“ na njemačkom jeziku.
Evo kako ga je jedan od njegovih biografa opisuje:“ Strasna i žarka priroda, plemenito srce, zaljubljen u pravdu i slobodu, oduševljen i filozofski duh u isti mah, dao je za vrijeme 23. godine svog djelatnog života raznovrsna djela… jedna od najplemenitijih figura cijele svjetske književnosti.“
Dramska djela: „Razbojnici,“ „Don Karlos,“ „Marija Stjuart;“ istorijska i filozofska ostvarenja: „Istorija tridesetogodišnjeg rata,“ „O ljupkosti i dostojanstvu;“ pjesme: „Oda radosti,“ “Pjesma o zvonu,“ su samo neki od naslova velikog stvaralačkog opusa Fridriha Šilera.
Fridrih Šiler je bio izuzetna ličnost. Uman, emotivan, visoko moralnih načela, pobornik pravde, vjerske tolerancije, čovječnosti i poštovanja ljudskog dostojanstva. Njegova pjesma „Oda radosti“ napisana 1785.godine u kojoj iznosi svoj ideal bratstva među ljudima i ujedinjenosti čovječanstva „Svi će ljudi braća biti…“ inspirisala je velikog kompozitora Ludvig van Betovena da komponuje muziku i uvrsti je u svoje čuveno djelo Simfonija br 9. Ta divna melodija na tekst Šilerove „Ode radosti“ postala je 1985 godine službena himna Evropske unije.
Fridrih Šiler je umro od tuberkuloze 1805. g. Imao je samo 46.godina.
Fransoa Rable (1490 – 1553): književnik, ljekar, humanista i monah. Čovjek velikog, enciklopedijskog, znanja. Jedan od najznačajnijih pisaca francuske renesanse.
Sasvim mlad stupa u kaluđerski red kako bi na miru izučavao, posebno, prirodne nauke i antičke jezike i kulturu. Zbog učenja grčkog jezika, što je tada bila prava jeres, bio je primoran da napusti monaštvo. Želja da upozna tajnu ljudske prirode odvela ga je na studije medicine u Monpelje, a zatim kao doktor počinje karijeru u Lionu gdje postaje profesor anatomije. Prevodio je čuvene Hipokratove aforizme.
Roman „Gargantua ( 1 knjiga) i Pantagrua“ (4. knjige) je njegovo živtno djelo koje od 1532 g. piše sledećih 20. godina, praktično sve do kraja života.Iako je ovo u suštini jedan izvanredan satirični roman u kome je Rable, na njemu svojstven način, kroz duhovite priče i „masne“ dogodovštine „ismijavao čovječanstvo, ljudske nepromišljene hirove i njihove uzaludne nade,“ ovo djelo, takođe, izražava piščeve ideje o pravdi, dobroti, čovječnosti, kulturi, pravilnom vaspitanju i usmjerenju mladih, i toleranciji za koje se svesrdno zalagao i borio čitavog života. Zbog slobodoumnih ideja, s vizijom o idealnom društvu „u kome nema mjesta za osvajačke ratove, zaslijepljene vladare, loše vaspitanje i lenjost,“ i uboite satire, prvi i drugi dio knjige zabranila je francuska inkvizicija i spaljivala ih na pariskim trgovima. Plašeći se lomače Rable bježi u Italiju gdje postaje lični ljekar jednog biskupa. Na sreću dobija oproštaj od pape Pavla i slobodu da nastavi sa književnim radom i doktorskom profesijom stekavši ugled uvaženog i poštovanog ljekara. Po povratku u Francusku opet piše u već ustaljenom satiričnom maniru. Evo jednog njegovog „biser“ koji se odnosi na sve one „dušebrižnike“ koje je Rable sa zadovoljstvom ismijavao: On bi „jednog po jednog poslao u kravino d .p ., da nekoliko dana ostanu da meditiraju o smislu života.“ I tako, opet ga inkvizicija zabranjuje, spaljuje mu knjige, a on, opet, bježi u Italiju spasavajući se od progona ljudi na vlasti.
Tek pred kraj života, 1551.god. postaje biskup Medona, nakon čega je mogao u miru da završi svoju četvrtu knjigu čuvenog romana. Petu nije stigao da okonča. Smrt je bila brža. Umro je u Parizu 1553. god. od srčanog udara.
Pored Čehova, Bulgakova, Šilera i Rablea, uglednih ljekara i velikana književne umjetnosti, postoji još čitava lepeza više ili manje poznatih ličnosti koji su svoje veliko znanje i obrazovanje pokazali baveći se medicinom i književnošću. Evo nekih:
Artur Konan Dojl ( 1859 – 1930), diplomirao medicinu i magistrirao hirurgiju na Univerzitetu u Edinburgu u Engleskoj. Pored hirurgije bavio se i oftalmologijom. Dobio titulu Sera. Poznat je kao autor detektivskih romana. Stvorio je Šerloka Holmsa, čuvenog detektiva i njegovog pomoćnika doktora Votsona.
Robin Kuk (1940 – ),američki ljekar i romanopisac. Piše o medicini i temama koje utiču na javno zdravlje. Mnoge njegove knjige su bestseleri i prodavale se u velikim tiražima.
Vilijam Karlos (1883 – 1963), američki ljekar, pedijatar, i poznati pjesnik.
Haled Hoseine (1965 – ), Avganistanac. Živi i radi u Kaliforniji. Ljekar, i specijalista interne medicine. Roman „Lovac na zmajeve“objavljen mu je 2003. godine i prodat u 12.miliona primjeraka.
Vilijam Somerset Mom (1874 – 1965), engleski ljekar, dramaturg, romansijer i pripovjedač.
Voker Persi (1916 – 1990), američki pisac i ljekar. Njegov prvi roman „Ljubitelj bioskopa“dobio je Nacionalnu književnu nagradu.
Noval El Sadavi (1931 – 2021), egipatska književnica i ljekar psihijatar. Napisala više knjiga na temu žene u islamu.
Artur Šnicler (1862 – 1931), austrijski ljekar,pripovjedač i dramaturg. Neko vrijeme se bavio medicinskom praksom, ali je interesovanje za spisateljstvom postala prioritetna u odnosu na ljekarski poziv.
Ejbraham Vergeze (1955 -), ljekar, pisac, profesor medicinske teorije i prakse na Univenjrzitetu Stenford (USA). Njegov roman „Kapija suza“ preveden je na više jezika i prodat u preko milion i po primjeraka samo u Americi.
Pomenimo još i znatan broj srpskih ljekara – književnika 19-og i 20-og vijeka: Jovan Stejić, Laza K. Lazarević, Jovan Jovanović Zmaj, Vladan (Hipokrat) Đorđević, Đorđe Nešić, Milovan Milovanović i dr. Među njima posebno mjesto imaju Laza K. Lazarević i Jovan Jovanović Zmaj.
Laza K. Lazarević (1851 – 1890), rođen u Šapcu, studije prava završio u Beogradu a medicinski fakultet u Berlinu. Čitav radni vijek kao ljekar proveo je u Beogradu, posebno se baveći psihijatrijom. Objavio je preko 50. zapaženih stručnih i naučnih radova. Veoma je bio važan njegov rad o išijasu u kojem po prvi put opisuje znak koji i danas ima značaj u dijagnostici ove bolesti. Bio je izuzetno human. Siromašne pacijente liječio je besplatno, dajući im uz to ljekove, često i novac za hranu i odjeću.Iako je napisao samo 9 (devet) pripovjedaka: „Prvi put s ocem na jutrenje“, „ Sve će to narod pozlatiti“, „U dobri čas hajduci“, „Verter“, „ Švabica“…, one ga svojim snažnim psihološkim porukama i klasičnom vrijednošću svrstavaju u red veoma značajnih srpskih pisaca. Živio je samo 39 godina.
Jovan Jovanović Zmaj (1833 – 1904), rođen je u Novom Sadu u uglednoj porodici. Bio je ljekar, pjesnik, dramski pisac i prevodilac.
Pravi fakultet završio je u Pešti a medicinu u Pragu i Beču. Kao ljekar radio je u Novom Sadu i drugim vojvođanskim mjestima, a neko vrijeme u Beogradu i Zagrebu. Bio je pravi, dobri narodni ljekar. Požrtvovan, posvećen bolesniku, znao je satima da sjedi pored njega čekajući razvoj i ishod bolesti. Radio je na zdravstvenom prosvećivanju, objavljivao u časopisima, koje je sam osnivao i uređivao, poznata naučna dostignuća u medicini svoga doba, o ljekarskoj praksi drugih naroda, epidemijama, natalitetu, mortalitetu, harmonizaciji duhovnog i fizičkog zdravlja, posebno akcentujući značaj prevencije bolesti.
Njegov književni opus je veoma bogat. Pisao je rodoljubive pjesme („Svijetli grobovi“…), značajnu zbirku pjesama „Đulići,“ u kojoj pjeva o srećnom porodičnom životu, zatim „Đulići uveoci“ gdje mu je glavna tema bol, patnja i smrt. (Imao je porodičnu tragediju. Petoro djece pokosila je neumoljiva bolest zajedno sa njihovom majkom). Takođe je pisao i satirične, ljubavne, lirske, političke pjesme, kao i pripovjetke. Ali, baveći se poezijom za djecu Jovan Jovanović Zmaj je postao ne samo nenadmašni pjesnik u srpskoj književnosti nego čak i mnogo dalje. Napisao je 470 dječjih pjesama u kojima je pokazao svu svoju ogromnu, nepresušnu ljubav prema najmlađima. Prevodio je Getea, Hajnea, Ljermontova, Šandora Petefija.
Godine 1892. Nikola Tesla je posjetio Beograd. Tom prilikom je Zmaj prvi put javno pročitao svoje stihove namijenjene velikom naučniku. Tesla, koji je inače veoma cijenio Zmajevu poeziju, ganut toplim riječima pjesnika, očevidno potresen, zaplakao je, poljubio ga u ruku i kazao: “Kad mi je bilo najteže u Americi i kad sam bio od svih odbačen i neshvaćen s gorkim suzama čitao sam vašu poeziju, a sada Vam obećavam da ću Vaše stihove prevesti na engleski jezik i u Americi objaviti.“ Tako je i bilo.
Jovan Jovanović Zmaj umro je u 71. godini života.
„Ljekarska profesija je podvig.“ A šta tek reći za ljekara – književnika?“
P:S: U Beogradu već deset godina postoji i uspješno radi Udruženje ljekara pisaca „Vidar“, jedinstveno takve vrste u svijetu.
