Dr Simona Dašić, spec. ginekologije i akušerstva
Kontracepcija: trenutna praksa i izazov
Tradicionalne metode kontracepcije, poput prekinutog odnosa i računanje plodnih dana i dalje su dominantne metode kontracepcije, što za posljedicu ima visoku stopu neželjenih trudnoća i abortusa. Kombinovana oralna kontracepcija (KOK) nalazi češću upotrebu u terapijske svrhe — za regulacije menstrualnog ciklusa, ublažavanje dismenoreje, poboljšanje akni i hirzutizma, sindroma policističnih jajnika (PCOS), endometrioze i predmenstrualnih poremećaja — upotreba u svrhu kontracepcije ostaje, na žalost, sekundarna.
Ograničenja postojećih kontraceptiva i potreba za inovacijom
Uprkos značajnom napretku u razvoju hormonske kontracepcije, još uvijek postoji stah od hormona kako u stručnoj, tako i u opštoj javnosti. Taj strah često proizilazi iz nedovoljne edukacije i ukorijenjenih kulturoloških stavova. Zato je neophodno unaprijediti komunikaciju između ljekara i korisnica kontracepcije kako bi se razumjeli individualni rizici i koristi. Takođe je jako važno obezbijediti kontinuiranu edukaciju, informisanost, kao i uvođenje inovacija u okviru KOK. Dosadašnji razvoj kontraceptiva značajno je unaprijedio njihov bezbjednosni profil u odnosu na formulacije iz 1960-ih godina, ali još uvijek nije u potpunosti odgovorio na sve potrebe korisnica. Do sada je većina inovacija u oblasti KOK bila fokusirana na gestagenoj komponenti, dok su promjene u estrogenskoj komponenti bile ograničene. Najveći broj KOK raspoloživih na tržištu sadrži kao estrogensku komponentu: etinil-estradiol i estradiol-valerat. Većina nuspojava koje se prijavljuju, poput mučnine i bolova u trbuhu, glavobolje, bola i/ili osjetljivosti u dojkama kao i nepravilna krvarenja povezani su sa estrogenskom komponenetom KOK.
Estetrol (E4): prirodan estrogen sa specifičnim, selektivnim djelovanjem na tkiva
E4 je prirodni estrogen koji se fiziološki sintetiše u jetri fetusa tokom trudnoće i u visokim koncentracijama cirkuliše između majke i ploda. E4 ima tkivno specifično djelovanje i može se opisati kao NEST – Nativni Estogen sa Specifičnim djelovanjem u Tkivima. Biološka aktivnost estrogena se ostvaruje kroz niz povezanih puteva koji sadrže dva tipa estrogensih receptora – membranske i nuklearne. E4 isključivo aktivira nuklearni signalni put dok ostali estrogeni aktiviraju i membranske receptore. Upravo ova selektivnost omogućava estetrolu potentan estrogenski efekat na mozak, kosti, matericu, vaginu i kardiovaskularni sistem, uz ograničeno tj. antiestrogeno djelovanje na jetru i tkivo dojke — što zapravo znači manji rizik od neželjenih efekata.
Kliničke prednosti estetrola
Estetrol, zahvaljujući svom jedinstvenom farmakološkom profilu donosi niz klinički značajnih prednosti:
- Ne konvertuje se u druge, aktivne estrogene (Estron, Estradiol, Estriol)
- Dugo poluvrijeme eliminacije (28–32 sata)
- Izlučuje se putem urina i ne podliježe enterohepatičkoj cirkulaciji
- Minimalan uticaj na metabolizam jetre i lipidni status
- Nizak rizik za lijek-lijek interakcije (ne metaboliše se putem CYP P450 enzima)
- Smanjen rizik za venske tromboembolijske događaje (VTE)
- Minimalan uticaj na libido, tjelesnu težinu i raspoloženje
- Predvidiv obrazac krvarenja i visoka kontraceptivna efikasnost
Zaključak: Estetrol (E4) – nova era u hormonskoj kontracepciji. Kao prirodni estrogen sa specifičnim djelovanjem u tkivima, E4 nudi rješenja za neke od ključnih izazova koji prate tradicionalne estrogenske komponente u KOK. Prednosti E4 uključuju neutralan uticaj na hemostazu, smanjen rizik od raka dojke, povoljan metabolički i kardiovaskularni profil uz visoku kontraceptivnu efikasnost. Zahvaljujući ovim karakteristikama, E4 predstavlja važan korak naprijed ka personalizovanoj hormonskoj terapiji — sa boljim odnosom koristi i rizika, naročito u domenu zaštite dojki i kardiovaskularnog sistema. Njegovo odobrenje u sastavu KOK od strane FDA i EMA 2021. godine označava važan prelomni trenutak i može se smatrati početkom nove ere u razvoju hormonske kontracepcije, koja stavlja veći akcenat na bezbjednost, podnošljivost i individualne potrebe žena.
