Selman Repišti, MA psihologije
Primijenjena psihologija, Fakultet primijenjenih nauka,
Univerzitet Donja Gorica (UDG), Podgorica
Uvodna razmatranja
Opšte je poznato da je konzumiranje duvanskih proizvoda i zavisnost od istih u određenoj mjeri povezano sa negativnim zdravstvenim ishodima. Ova povezanost može biti posredovana djelovanjem drugih činilaca i karakteristika (npr. specifičnim karakteristikama osobe, njenim zdravstvenim navikama, sredinskim uticajima itd.). Faktori koji dovode do ove vrste zavisnosti, kao i činioci koji podržavaju pušače da ustraju u ovakvoj zdravstveno-nepoželjnoj aktivnosti intenzivno se i kontinuirano još istražuju.
Jedna grupa ovakvih faktora odnosi se na ličnost. Tačnije, na karakteristike, osobine ili crte ličnosti. Da li nas određene karakteristike ličnosti jednostavno “tjeraju” da se upustimo u aktivnosti kao što je konzumiranje duvanskih proizvoda? Pošto su crte ličnosti relativno trajne i stabilne karakteristike, da li nam one pomažu ili odmažu u napuštanju pomenute loše zdravstvene navike? Cilj ovog članka je, u prvom redu, odgovoriti na ova dva važna pitanja.
Pregled nekih relevantnih studija
U studiji koju je sa svojim saradnicima sproveo Kertzman (2022) na uzorku od 120 žena od 18 do 35 godina, dobijeno je da grupa pušača postiže više rezultate na skalama narcisoidnosti i impulsivnosti, u odnosu na grupu nepušača. Inače, impulsivnost je, uz npr. anksioznost i depresivnost, jedna od poddimenzija neuroticizma. A neuroticizam je jedna od glavnih, bazičnih i univerzalnih dimenzija ličnosti. Kod učesnika istraživanja iz grupe pušača uočen je i izraženiji osjećaj samodovoljnosti, kao jednog od indikatora već spomenute narcisoidnosti.
Buczkowki i njegovi saradnici (2017) sproveli su studiju koja je obuhvatila nešto više od 900 odraslih osoba. Utvrdili su da grupa aktuelnih pušača, u odnosu na grupu onih koji nikada nisu pušili, postiže više rezultate na skali ekstraverzije. Ekstraverzija obuhvata karakteristike poput društvenosti, komunikativnosti, dinamičnosti, dominantnosti, kapaciteta za doživljavanje pozitivnih emocija i traženja uzbuđenja. Autori ove studije dobili su i rezultat koji ukazuje na to da je traženje uzbuđenja kao karakteristika ličnosti manje izraženo kod onih koji nikada nisu pušili i kod bivših pušača, u odnosu na trenutne pušače. S druge strane, kod aktuelnih pušača su dobijeni niži rezultati za neke aspekte savjesnosti kao dimenzije ličnosti. Dakle, osobe koje su aktuelni pušači, u odnosu na nepušače i bivše pušače, dali su sebi slabije ocjene u pogledu nekih aspekata savjesnosti. Ti aspekti bili su osjećaj dužnosti i promišljenost. Istraživanja u ovom području se najčešće zasnivaju na korištenju mjera samoprocjene (psiholoških skala i sličnih instrumenata), gdje učesnici istraživanja daju procjene različitih aspekata vlastite ličnosti.
Choi i saradnici (2017) autori su istraživanja koje je obuhvatilo uzorak od preko 5000 ljudi, koji je podijeljen u dva poduzorka – jedan su činili Afro-Amerikanci, a drugi Amerikanci evropskog porijekla. U ovom istraživanju dobijeno je da u oba poduzorka postoji povezanost neuroticizma i savjesnosti sa stepenom zavisnosti od nikotina. Kako se moglo i pretpostaviti, niži stepen zavisnosti od nikotina bio je karakterističniji za osobe sa nižim nivoom neuroticizma (dakle, za emocionalno stabilnije osobe) i višim nivoom savjesnosti (tj. osobe koje su odgovorne, sistematične i organizovane).
Abe i njegove kolege (2019) sproveli su istraživanje u kome je učestvovalo preko 4500 osoba, starosti od 23 do 79 godina. Rezultati njihovog istraživanja ukazuju na višu ekstraverziju i nižu savjesnost u grupi trenutnih pušača, u odnosu na one koji nikada nisu pušili. Pri tome, ekstraverzija se izdvojila kao dimenzija ličnosti po kojoj se ove dvije grupe najviše razlikuju.
Sinteza rezultata istraživanja
Čini se da su neke karakteristike ličnosti povezane sa konzumacijom duvanskih proizvoda i zavisnošću od nikotina, koji je, naravno, jedna od psihoaktivnih supstanci. Osobe za koje kažemo da su ekstraverti sklonije su konzumaciji ovakvih proizvoda, odnosno zavisnosti od pomenute supstance, dok za savjesne osobe vrijedi obrnuto. Važnu ulogu može imati i emocionalna stabilnost, odnosno neuroticizam, budući da se u nekim istraživanjima dobija da trenutni aktivni pušači postižu više rezultate na skalama kojima se mjeri neuroticizam, u odnosu na ljude koji nikada nisu pušili i na bivše pušače. Pregledom literature, može se ustanoviti da se grupe pušača i nepušača mogu razlikovati i po nekim aspektima dimenzija ličnosti koje se nazivaju saradljivost (prijateljska nastrojenost, odnosno naklonjenost) i otvorenost za (nova) iskustva (originalnost, inovativnost, sklonost imaginaciji). Međutim, rezultati istraživanja nisu jednoznačni kada je riječ o postojanju razlika u pomenutim aspektima.
Zaključak
Da zaključimo, izgleda da prisustvo nekih crta ličnosti može bar donekle doprinijeti prestanku pušenja, dok druge mogu biti u vezi sa održavanjem ove negativne zdravstvene navike. Naravno, ne smijemo zanemariti ni doprinos socioekonomskih faktora, ni faktora koji se odnose na posljedice socijalnog učenja. Riječ je o učenju po modelu, te učenju identifikacijom i imitacijom, pri kojem mlađe osobe, mahom rani adolescenti, preuzimaju navike starijih mladića i djevojaka, koji im u neku ruku postaju uzori. Stoga nam je potrebno više kvalitetnih longitudinalnih studija, kako bi se pratilo šta sve i u kojoj mjeri doprinosi pojavljivanju i održavanju ove negativne navike tokom odrastanja i sazrijevanja ličnosti.
Reference
Abe, S., Oshio, A., Kawamoto, T., Ito, H., Hirashima, T., Tsubota, Y. i Tani, I. (2019). Smokers are extraverted in Japan: Smoking habit and The Big Five personality traits. SAGE Open, 9(3), 1-6. https://doi.org/10.1177/2158244019859956
Buczkowski, K., Basinska, M. A., Ratajska, A., Lewandowska, K., Luszkiewicz, D. i Sieminska, A. (2017). Smoking status and the Five-Factor Model of personality: Results of a cross-sectional study conducted in Poland. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(2), 126. https://doi.org/10.3390/ijerph14020126
Choi, J-S., Payne, T. J., Ma, J. Z. i Li, M. D. (2017). Relationship between personality traits and nicotine dependence in male and female smokers of African-American and European-American samples. Frontiers in Psychiatry, 8, 122. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2017.00122
Kertzman, S., Kagan, A., Vainder, M., Lapidus, R. i Weizman, A. (2022). Relationship between smoking, narcissism, and impulsiveness among young women. BMC Psychology, 10, 127. https://doi.org/10.1186/s40359-022-00809-5
Dodajte komentar