Svaki pacijent je jedinstveni primjer u univerzumu

[heading size=”6”]Pacijent je uvijek u pravu, on je „Njegovo Veličanstvo”. Dok god ljekar ne shvati suštinu problema svog pacijenta, dok on ne pređe na njegovu stranu, dok on ne provede makar malo vremena u njegovoj koži – ne može dokučiti suštinu njegovog problema. A ako ljekar nije shvatio suštinu problema – nije postavljena pravilna dijagnoza. A bez prave dijagnoze nema uspješnog liječenja.[/heading] Intervju: brig. gen. dr. sc. med. Veljko Todorović, toksikolog

Vrstan etičar medicinsko-zdravstvenog pristupa pacijentu, stručnjak interne medicine i toksikologije Vojno-medicinske akademije u Beogradu koji je ostvario zapažene rezultate na polju nauke, nesebični edukator, brigadni general, dr sc. med. Veljko Todorović jedan je od osnivača Balkanskog udruženja toksikologa i predsjednik Toksi­kološke službe Srpskog ljekarskog društva. Pozivajući se na lično iskustvo, njegovi nekadašnji pacijenti i poznanici tvrde da je riječ o ljekaru čiji se odnos prema pacijentu odlikuje bezuslovnom humanošću.

Budući da ste angažovani kao internista-toksikolog, ljekar sa višedecenijskim radnim angažmanom u eminentnim zdravstvenim institucijama nekad nam zajedničke države, pedagog, urednik dvaju stručnih časopisa i predsjednik nekoliko udruženja koja zastupaju program ekvivalentan Vašem stručnom opredjeljenju, možete li nam reći na koji način koordinirate sve ove aktivnosti?

U određenom periodu života, atosuu većini slučajeva zrele godine, ljekar u potpunosti ovlada tajnama svog posla. A naš posao je u isto vrijeme i struka i nauka i zanat i vještina i umjetnost. Kada se to postigne – stvorili su se uslovi da može da se posveti ne samo struci u najužem smislu, nego i širem angažmanu. Najprimjerenije je da to bude u nešto široj dimenziji svoje osnovne djelatnosti, na višem nivou ili u društvenim aktivnostima kada može sebe da stavi i u funkciju profesije, svojih kolega, a ne samo pacijenata. Iako zahtijeva veliki angažman, to može da se harmonično uskladi, pogotovo ako imate privilegiju da te aktivnosti radite u timu vrhunskih profesionalaca. Ja sam tokom čitave karijere bio u prilici da radim sa vrhunskim ljekarima i menadžerima, da od njih dosta naučim, a bio sam nesebičan da svoje znanje i iskustvo podijelim sa drugima. Zato nije bilo teško u isto vrijeme obavljati dužnost načelnika jedine klinike u državi koja se bavi liječenjem akutnih trovanja odraslih osoba, biti predsjednik strukovne Sekcije za toksikologiju Srpskog ljekarskog društva, biti član uređivačkog odbora u dva nacionalna časopisa, aktivno liječiti bolesne ljude, publikovati stručne radove, učestvovati u nastavi.

U svjedočanstvima pacijenata i poznanika slovite za osobu koja se odlikuje istinskom predusretljivošću, a prije svega bezuslovnom humanošću. Kakav, po Vašem mišlje­nju, treba da bude odnos ljekar-pacijent?

To treba da je izrazito obostrano poštovanje, uz izraženu svijest i ljekara i pacijenta da je to veoma osjetljiv odnos. Osjetljiv je jer je to interaktivni odnos dva subjekta, dvije osobe, od kojih jedna traži pomoć, često zbog rješavanja životno važnog problema, a druga osoba je u obavezi da učestvuje u rješavanju tog problema, a najčešće je u prilici da taj problem riješi veoma uspješno. Te naiz­gled u startu nejednake pozicije, ukoliko se nepravilno protumače od jedne ili od druge strane, mogu da se izrode u nezdrav odnos neravnopravnosti i zavisnosti. Tu je veoma velika odgovornost ljekara, jer on „vodi” i posao ljekara-praktičara, on je taj koji diktira nivo etičnosti u odnosima, on je taj koji je u prilici da više ulaže sebe u tom procesu. Ukoliko se taj ljudski, poslovni i moralni odnos i u najman­joj mjeri poremeti, moralni, poslovni i ljudski odnosi između te dvije osobe u startu ne postave pravilno i ukoliko se ne održavaju, nastaju ozbiljni problemi. Veoma je važno da je ljekar svjestan činjenice da je on servis građaninu, svom pacijentu, da on postoji zbog tog pacijenta. Pacijent je uvijek u pravu, on je „Njegovo Veličanstvo”. Dok god ljekar ne shvati suštinu problema svog pacijenta, dok on ne pređe na njegovu stranu, dok on ne provede makar malo vremena u njegovoj koži – ne može dokučiti suštinu njegovog prob­lema. A ako ljekar nije shvatio suštinu problema – nije post­avljena pravilna dijagnoza. A bez prave dijagnoze nema uspješnog liječenja.

U kojoj mjeri je takav odnos zastupljen u svakodnevnoj medicinskoj praksi?

Korektan i etičan odnos između ljekara i pacijenta postoji u velikoj većini slučajeva. Da je drugačije, došlo bi do urušavanja cijelog sistema, do ozbiljnih praktičnih prob­lema u liječenju. I čitavo društvo bi bilo u stvari jedan težak, infaustan bolesnik. Nažalost, jedan broj ljekara prekrši dobre poslovne i etičke principe, iznevjeri Hipokratovu zakletvu, koja je najstariji moralni poslovni kodeks, koji se u skoro nepromijenjenoj formi održava više od 2.400 godina.

Da li ljekari današnjice imaju dovoljno mogućnosti za stvaranje jednog, sada utopijskog, ali ostvarivog, izmijen­jenog pristupa svojim pacijentima koji bi prije svega bio usmjeren na tretman pacijenta kao posebne i neponovljive ličnosti?

To je jedini ispravan pristup: svaki pacijent je individua za sebe, jedinstven, neponovljiv. Uzrok tome je, između ostalog, i to što je svaka individua sklop različitih somatskih, mentalnih i socijalnih elemenata. Ti elementi su iznijansirani, različiti kod svakog pojedinca. Poremećaj jednog ili više tih elemenata izaziva nezdravo stanje ili bolest kod čoveka. Zato se ista bolest ne ispolji uvijek na isti način kod različitih ljudi. I zato je jedan od postulata u medicini: „Liječi se bolestan čovjek a ne bolest”. Zbog toga se ne pristupa shematski, stereotipski, stoga se svakom pacijentu pristupa kao da je on originalni, jedinstveni primjer u univerzumu. Takav pristup treba njegovati kod studenata medicine, mladih ljekara i svih zdravstvenih radnika. Medicinska etika je veoma važan predmet u oblikovanju svakog zdravstvenog radnika!

Svjedoci smo da su na globalnom planu aktuelne tenden­cije koje nimalo ohrabrujuće ne djeluju na stanje javnog zdravlja opšte populacije. Šta se izdvaja kao prijetnja u oblasti toksikologije?

U oblasti toksikologije postoje dva ozbiljna prob­lema. Jedan je porast broja akutnih trovanja različitim hemikalijama (industrijskim otrovima, pesticidima, gaso­vima, opojnim drogama, otrovnim biljkama, ali i lijekovima – ako se namjerno ili slučajno uzimaju u dozama koje su znatno veće od preporučenih). To ima za posljedicu naglo i ozbiljno oštećenje zdravlja koje može da ugrozi i sam život. Zbog akutnih trovanja u svijetu godišnje umire više od pola miliona ljudi. Drugi problem su posljedice koje nastaju zbog permanentnog zagađenja životne i radne sredine, hrane i vode, zbog čega je skoro cjelokupna populacija na Zemlji izložena štetnom dejstvu malih doza otrova; ti otrovi mogu da se kumuliraju, da polako oštećuju genski materi­jal, da djeluju štetno na plod kod majke, da oštećuju reprodukciju; te posljedice su fatalnije nego posljedice djelovanja otrova u akutnim trovanjima. Zbog toga se mora voditi aktivna koordinisana zaštita životne sredine u čitavom svijetu, da se ne bi desilo da zbog neodgovornog odnosa prema prirodi i živom svijetu ugrozimo sveukupnu civilizaciju.

Šta, po Vašem mišljenju, predstavlja trenutno najizraže­niju prijetnju javnom zdravlju opšte populacije?

Hronične nezarazne bolesti su ozbiljan problem: hronični stres, kardiovaskularne bolesti, maligne bolesti, šećerna bolest, arterijska hipertenzija, gojaznost, bolesti zavisnosti zbog zloupotrebe alkohola, duvana i psihoak-tivnih supstanci.

Koji su najprisutniji problemi pacijenata Klinike za toksikologiju Vojnomedicinske akademije u Beogradu?

U Klinici za toksikologiju Vojnomedicinske aka­demije u Beogradu se liječe najteža akutna trovanja različitim otrovima. U Klinici se godišnje liječi oko 5.000 bolesnika, od toga u hospitalnim uslovima oko 1.500 najtežih trovanja. Namjerna trovanja lijekovima su zastu­pljena u oko 60% pacijenata, od toga su najčešća trovanja psihosedativima iz grupe benzodijazepina). Dalje, po učestalosti su zastupljena trovanja pesticidima, sredstvima koja se koriste u domaćinstvu (sredstva za čišćenje u vidu jakih baza ili kisjelina), alkoholom, sredstvima zloupotrebe (drogama), otrovnim biljkama, štetnim gasovima, industri­jskim otrovima itd. Mnoga trovanja izazivaju istovremeno oštećenja više različitih organa i organskih sistema u orga­nizmu, često dovode do vitalne ugroženosti pacijenata, a 1-2% akutnih trovanja se, i pored primjene najsavremenijih mjera liječenja, završi smrtnim ishodom. U prevenciji akut­nih trovanja je veoma važna edukacija stanovništva o štetnosti različitih hemikalija, opreznom rukovanju i njiho­voj pravilnoj primjeni. Veoma je važan i vaspitni rad sa mladima u porodici i školi i isticanje štetnosti alkohola, pušenja i različitih droga.