Za 27 godina otkad je otkriven HIV agens kao uzročnik AIDS-a ovaj virus se rasplamsava bez ikakvog zastoja izazivajući najrazorniju pandemiju koju je ikad zabilježila ljudska istorija. Više od 25 miliona ljudi umrlo je od virusa HIV-a i komplikacija koje slijede ovu infekciju, a skoro 33,3 miliona ljudi zaraženi su i žive sa virusom AIDS-a. Drugim riječima, svakog dana, globalno gledano, pojavi se 7.400 novoinficiranih osoba, a kao uzrok smrti ovaj virus se još uvijek rangira na četvrtom mjestu.
Agens HIV-a, što u prevodu znači virus humane imunodefcijencije, uzročnik je AIDS-a (engl. Aquired Immuno Defciency Syndrome). Ovo je bolest za koju se često koristi i naziv SIDA, što je akronim francuskih riječi istog značenja. Po pravilu, bolest je fatalnog ishoda jer razara i uništava imunitet, što ima za posljedicu pojavu smrtonosnih oportunističkih infekcija. Budući da su putevi prenošenja i mogućnosti zaraze višestruki, oprez i pažnja moraju biti na visokom nivou radi sprečavanja i zaštite od ove stigmatizirane bolesti. Ko se jednom zarazi HIV-om, ostaje zaražen čitavog života. Stoga, ako je neko uplašen ili sumnja da je infciran ovim virusom, onda je vrlo bitno da što prije uradi HIV-test. Strah od infekcije mora biti još veći i opravdaniji ako je osoba u posljednje vrijeme imala:
-Više seksualnih partnera
-Nezaštićen seksualni odnos sa osobom koja je sumnjiva ili ima pozitivne rezultate HIV-testa
-Nezaštićen seksualni odnos sa osobom kojoj nije poznata prošlost seksualnog života
-Plaćeni seksualni odnos za novac ili opojnu drogu
-Gonoreju ili drugu seksualno prenosivu bolest, žuticu ili TBC.
Za otkrivanje (identifkaciju) HIV virusa koriste se testovi na antitijela i testovi kojima se utvrđuje agensov genetski materijal (nukleinske kisjeline) u krvi zaražene osobe. Kada se osoba infcira HIV virusom onda njen odbrambeni sistem počinje da stvara specifčne proteine — antitijela, koji u vidu sendviča blokiraju umnožavanje i širenje tog agensa. Ova antitijela se nalaze u krvi (serumu), ali se mogu naći i u pljuvački i mokraći infcirane osobe.
Standardni test na HIV antitijela naziva se ELISA (engl. Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay) koji se često naziva i EIA (engl. Enzyme ImmunoAssay) ili jednostavnije HIV-test. Tražena antitijela ne stvaraju se odmah nakon infekcije nego mora proći izvjesno vrijeme. Ovaj period, tj. vrijeme od dana zaraze pa do početka stvaranja antitijela na HIV virus, traje od 6 do 12 sedmica i naziva se „window period”. U nekim slučajevima ovaj period može trajati i više mjeseci. Zbog toga se HIV-test mora ponoviti nakon 3 mjeseca i nakon 6 mjeseci od dana kontakta sa oboljelom osobom ili osobom sumnjivom na postojanje AIDS ili HIV infekcije. Bitno je da za vrijeme „widow perioda”, i ako su testovi negativni i zaražena osoba nema nikakvih simptoma, ona je ipak izvor infekcije i virus može prenijeti na druge osobe.
Serološki HIV-test je dobar i ekstremno siguran, ali ipak se njime nekada dobijaju lažnopozitivni rezultati (engl. false positive). Zato se prije konačne dijagnoze tačnost ovog nalaza mora provjeriti još jednim testom, recimo Western Blot-om ili IFA (Indirect ImmunoFluorescence Assay). Antitijela na HIV virus mogu se naći ne samo u krvi (serum) nego i u urinu i pljuvački zaražene osobe (saliva-test). Sem ovih testova, često se koriste i takozvani brzi testovi ili Rapid HIV-test, koji se bazira na istim principima antitijela, ali se rezultati dobijaju vrlo brzo – za 20 minuta. Za testiranje uzoraka krvi test se u SAD-u koristi od 2002. godine, a od 2004. godine koristi se i za testiranje sline. Od 2008. godine test koriste i brojne zemlje Evropske unije. I rezultati brzih testova (engl. Rapid Tests), takođe se moraju konfirmirati ostalim serološkim i drugim testovima prije postavljanja konačne dijagnoze.
Osim testova na antitijela, za dijagnozu HIV infekcije koristi se i test zvani PCR (engl Polimeraz Chain Reaction). Ovim testom se određuje virusov genetski materijal (nukleinske kisjeline) u krvi zaražene osobe, a rezultati se dobijaju mnogo brže u odnosu na antitijela, tj. za dvije-tri sedmice od dana infciranja. Ovaj nalaz je vrlo bitan jer se njime provjeravaju rezultati dobijeni serološkim testovima, zatim, vrlo je bitan za praćenje toka liječenja, s obzirom na to da se ovim testom određuje stepen viremije, tj. količina virusa u krvi infcirane osobe. Zbog toga se i naziv Viral Load Test (engl.) često koristi kao alternativno ime. Što je veći nivo virusa u krvi, veći je probabilitet da se i u sjemenu i u vaginalnom sekretu nalazi veća količina HIV-a.
Zbog stigme i ustručenja koji prate i opterećuju osobe inficirane HIV-om i oboljele sa AIDS-om, FDA (USA) je odobrila set testova koji se mogu upotrebiti i kod kuće zainteresovanih, tako da se sumnjiva osoba na vrijeme može testirati i pratiti predviđeni algoritam. Komplet se zove Home Access HIV-1 Test System i može se kupiti u lokalnim apotekama. Upotreba je vrlo jednostavna: lancetom se ubode jagodica prsta, nekoliko kapi krvi se ubacuje u sabirnu kartu, sprema se po uputstvu, upisuje se identifikacioni broj i poštom se šalje u dotičnu laboratoriju za analizu. Rezultati se dobijaju telefonskim putem, nakon nedjelju dana i bivaju potpuno anonimni jer se komunicira samo šiframa. Ostali testovi se koriste nakon konačne dijagnoze i time se prati zdravstveno stanje bolesnika: kad treba početi sa antiretroviralnom terapijom, eikasnost terapije, otpornost virusa na medikamente itd.
Testiranje, posebno na HIV, uvijek znači stres, a neizvjesnost u očekivanju rezultata može predstavljati neugodno i teško iskustvo. Međutim, rano otkrivanje HIV infekcije omogućiće ranije liječenje i duži i kvalitetniji životni vijek iniciranoj osobi. S druge strane, treba imati uvid u to da negativan test samo potvrđuje prošlost i ne daje nikakvu garanciju za buduće rizične situacije.
Piše: dr Luka Gjokaj, spec. opšte medicine
Add comment