Alergije na sunce

Osnovne razlike između fototoksičnih i fotoalergijskih reakcija na ljekove i hemikalije jesu učestalost (fototoksične reakcije su mnogo češće), količina neophodne fotosenzitivne supstance (kod fototoksične reakcije je potrebna velika količina), vrijeme početka reakcije (za fototoksične reakcije je mnogo kraće), kliničke manifestacije, distribucija (za fototoksične reakcije isključivo eksponirana koža), nastajanje perzistentne reakcije na svjetlost (samo kod fotoalergijske reakcije)… Poseban oblik fotosenzitivne – fototoksične reakcije pokazuju sredstva koja sadrže parfeme (psoraleni) i ovaj vid reakcije naziva se Berloque dermatitis. Takođe, sastavni dijelovi pojedinih biljaka (psoraleni koje sintetišu biljke kao što su paprati, paradajz, celer, peršun, paštrnak, smokva i sl.) u kombi­naciji sa vlažnom, oznojenom kožom i intenzivnim sunčevim zračenjem izazivaju fitofotodermatitis (lat. phytophotodermatitis) ili dermatitispraetensis, lat. Lijekovi koji najčešće izazivaju fototoksične reakcije su: psoraleni, porfirini, ugljeni katran, antibiotici (tetraciklini, ceftazidim, ketokonazol, nalidiksna kisjelina, trimetoprim, sulfonamid), nesteroidni antireumatici (ibuprofen, naproksen…), derivati salicilne kisjeline (aspirin, acetisal…), diuretici (furosemid, hidrohlortiazid), retinoidi, antineoplazijski lijekovi (pet-fluorouracil, metotreksat…), boje (eosin, metilen – plavo…), amiodaron, fenotiazini, kinin, kantarion… Ljekovi i supstance koji najčešće izazivaju fotoalergijske reakcije su: atopijske antimikrobne supstance (sulfon-amidi, fungicidi…), mirisi (mošus, šest-metil-kumarin), nesteroidni antireumatici (topijski ketoprofen, piroksikam…), biljke iz fa­milije Compositae, lat., psihijatrijski lijekovi, psoraleni, antihip-ertenzivi, izotretinoin, tiazidni diuretici, topijski prometazin, topijski hlor-promazin…

FAKTORI RIZIKA ZA NASTAJANJE ALERGIJE NA SUNCE

Pripadnici svih rasa mogu imati alergije na sunce, ali se pojedini klinički oblici u većem broju uočavaju kod nekih etničkih grupa (polimorfna svjetlosna erupcija se češće uočava kod bijelaca, a aktinički prurigo kod Indijanaca…). U odnosu na pol i starost, polimorfna svjetlosna erupcija se češće nalazi kod mladih žena, mada se jedan vid ove, najčešće alergije na sunce – mladalačka proljećna ospa ušnih školjki češće dešava kod dječaka i mladih muškaraca. Hronični aktinički dermatitis se češće pojavljuje kod starijih muškaraca koji su mnogo vremena u toku života provodili na suncu. Postojanje alergije na sunce kod bliskih srodnika (roditelji, braća, sestre) povećava mogućnost alergije na sunce, što ukazuje na postojanje hereditarne osnove za razvoj bolesti.

KOMPLIKACIJE

Alergije na sunce se uobičajeno povlače kada se za­hvaćeno područje zaštiti od izlaganja suncu i generalno, ne izazivaju dugotrajne posljedice! U nekim slučajevima aktinički prurigo ostavlja varioliformne ožiljke.

KADA TREBA POSJETITI LJEKARA (SPECIJALISTU ZA KOŽNE I POLNE BOLESTI)

Ljekara treba posjetiti ako imate neuobičajene, uznemiravajuće i uporne znakove na koži poslije izlaganja suncu.

INFORMACIJE NA KOJE TREBA OBRATITI PAŽNJU I KOJE SU POTREBNE LJEKARU (SPECIJALISTI DERMATOVENEROLOGU) PRI PREGLEDU

Treba se prisjetiti gdje su se prvo znaci bolesti pojavili, kako su promjene izgledale na početku, a kako kasnije, da li su bile praćene nekim subjektivnim simptomima, u kom vremen­skom periodu od početka izlaganja suncu su nastale, kada su nestale, skorašnjih promjena načina života, ekscesno stresnih situacija, ljekova, vitamina i dodataka ishrani koji su upotrijebljeni prije izlaganja suncu u momentu nastanka promjena, topikalnih medicinskih i kozmetičkih preparata koji su nanošeni na kožu prije izlaganja suncu, eventualnog postojanja rođaka koji su alergični na sunce, pitanja koje treba postaviti ljekaru specijalisti za vrijeme pregleda…

DIJAGNOZA

U većini slučajeva dijagnoza se može postaviti na temelju dužeg, preciznog i iscrpnog razgovora s pacijentom (savjesna anamneza) gdje ljekar specijalista preuzima ulogu „detektiva” u potrazi za „rekonstrukcjom događaja”. Ponekad su potrebna dodatna testiranja u smislu postavljanja ili potvrđivanja dijagnoze: fototestiranja (testiranja na UV zračenje), koja mogu biti polihromatska (testiranje na alergiju na sunčevo zračenje u cjelini) ili monohromatska (testiranje na pojedine talasne dužine elektro­magnetnog spektra svjetlosnog zračenja), fotopeč testiranja (engl. photopatch) – epikutana fotoalergijska testiranja, kod sumnje na izazvanu fotosenzitivnost, krvni testovi (antinukleusna antitijela, koncentracija porfirina u krvi, mokraći i stolici) i biopsija kože.

Liječenje treba da sprovodi specijalista dermatovenerolog, a ne poznanici, prijatelji, članovi porodice, kozmetičari, apotekari, pa ni ljekari opšte prakse i specijalisti drugih oblasti medicine. Ono zavisi od postavljene dijagnoze i vrste alergijske reakcije na sunce:

1. Kortikosteroidni kremovi (treba ih upotrebljavati samo kod jasno postavljene dijagnoze od strane specijaliste dermatovenerologa, po jasno utvrđenim pravilima).

2. Peroralni antihistamnici.

3. Parenteralni i peroralni kortikosteroidi (prepisuje ih isključivo ljekar specijalista dematovenerolog, eventualno speci­jalista urgentne medicine i opšte medicine – u slučajevima ozbiljne i rasprostranjene kliničke slike).

4. Ostali ljekovi, kao što su antibiotici i sl., u pojedinim posebnim slučajevima.

5. Ultravioletna svjetlosna terapija, u slučajevima hroničnih i rekurentnih oblika u smislu prevencije pune kliničke slike, sprovodi se u određenim stacionarnim ustanovama.

PREVENCIJA

1. Limitirano vrijeme izlaganja suncu (izbjegavati izlaganje suncu od 10-16 časova, minimalno 10-14 časova. Više od 80% dnevne sunčeve insolacije).

2. Postepeno izlaganje suncu od vremena prve proljetnje ekspozicije, sa postepenim povećanjem trajanja ekspozicije (ćelije imunološkog sistema kože postepeno se prilagođavaju izlaganju suncu).

3. Upotreba sunčanih naočara i protektivne odjeće (šeširi sa širokim obodom, košulje i majice dugih rukava, po mogućnosti specijalno dizajnirane za zaštitu od sunca – visok UPF!).

4. Pravilna upotreba sredstava za zaštitu od sunca (engl. broad spectrum – širok spektar zaštite i od UVB i od UVA zračenja, SPF veći i jednak 30 i više ili „total block”, najbolje sa mineralnim filterima za osjetljivu i reaktivnu kožu, s vrlo če­stim obnavljanjem – na 2 sata i pravilnim nanošenjem, „water resistant”).

Piše: dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog

Privatna specijalistička ordinacija za kožne i polne bolesti „Dr Kovačević”, Budva