Neke promjene na hromozomima u direktnoj su vezi sa infertilitetom. To su u stvari 47, XXY kariotip koji je fenotipski Klinefelterov sindrom i sve druge strukturne aberacije u vezi sa Y hromozomom, promjene na X hromozomu kod osoba ženskog pola, bilo da se radi o monozomiji X hromozoma, ili o čestim strukturnim aberacijama tipa izo X ili delecije na p ili q kraku X hromozoma.
Kod osoba nosilaca balansiranih translokacija i inverzija (osim inverzije hromozoma 9) u procesu gametogeneze mogu nastati gameti sa nebalansiranom hromozomskom konstitucijom. Markantni znaci hromozomskog debalansa kod novorođenčadi, naročito autozomnih hromozoma, jesu abnormalnosti fenotipa. To su poremećaj rasta i mentalna retardacija.
STATISTIČKI PRIKAZ DESETOGODIŠNJEG DIJAGNOSTIČKOG ISKUSTVA CENTRA ZA MEDICINSKU GENETIKU I IMUNOLOGIJU
Tokom desetogodišnjeg rada Centra za medicinsku genetiku izvršen je značajan broj citogenetskih analiza u oblasti reproduktivnog zdravlja populacije. Bračni parovi koji su imali indikaciju za citogenetsku analizu mogu se podijeliti u 4 grupe. U prvu grupu spadaju bračni parovi koji su imali problem sa infertilnošću (trudnoće bez začeća, amenoreja kod žena i poremećaji spermatogeneze kod muškaraca). Drugu grupu pacijenata čine parovi kod kojih su ponovljeni gubici trudnoća (2-7 puta). U treću grupu svrstani su pacijenti kod kojih postoji porodični rizik (već rođeno dijete sa kongenitalnim anomalijama – KA, i trudnoće sa KA), a u četvrtu grupu svrstani su pacijenti kod kojih su hromozomske aberacije slučajno otkrivene (analize rađene kod bračnih parova kod kojih je nalaz kariotipa fetusa prilikom rutinskih pregleda trudnica starijih od 35 godina izmijenjen).
Osobe koje su nosioci balansiranih promjena mogu imati hromozomski zdravo potomstvo, potomstvo koje nosi istu balansiranu promjenu kao jedan od roditelja, i aberantno potomstvo. To zavisi od prirode gameta kojim je obavljeno oplođenje.
Hromozomske aberacije su važan populacijski zdravstveni problem. Upravo mogućnost rane dijagnostike velikog broja hromozomskih poremećaja koji nastaju kao produkti roditeljskih balansiranih promjena ima značaja u prevenciji teških bolesti koje su bez mogućnosti uspješnog terapijskog postupka.
Kada su u pitanju parovi sa problemima infertilnosti, citogenetička dijagnostika izvršena je kod 432 pacijenta, odnosno 216 bračnih parova. Kod 401-ne osobe ustanovljeno je postojanje normalnog kariotipa, a kod 31-ne otkrivene su aberacije (14.35% slučajeva). Jedanaest muških pacijenata imalo je Klinefelterov sindrom ili 47. XXY numeričku aberaciju. Kod jednog pacijenta uočena je strukturna aberacija na Y hromozomu, delecija Y hromozoma, a kod 6 pacijentkinja aberacije na X hromozmu. Jedan pacijent imao je rijedak nalaz kojim je ustanovljeno da od 3 ćelijske linije ima jednu sa jednim deminutnim hromozomom i jednu sa 2 deminutna hromozoma. U ovoj grupi 4 pacijenata su nosioci balansiranih translokacija. Kod 8 pacijenata nađeno je prisustvo pericentrične inverzije na hromozomu 9. Ako izuzmemo pacijente sa inverzijom na hromozomu 9, koja je hromozomski polimorfizam, kao takva se nasljeđuje i prisutna je u jednom procentu kod ljudi, ukupna učestalost hromozomskih aberacija u ovoj grupi pacijenata prisutna je sa 10,64% u odnosu na broj parova.
U grupi parova kojima su vršene genetičke analize zbog ponovljenih gubitaka trudnoće ispitano je 648 pacijenata. Normalan kariotip dijagnostikovan je kod 623 osobe. Otkriveno je 25 aberantnih kariotipova (7.71%), odnosno ako isključimo inverziju hromozoma 9, koja je prisutna kod 10 pacijenata, ovaj procenat iznosi 4,62% (u literaturi oko 5% bračnih parova ima balansirane translokacije). Kod 15 pacijenata pronađene su različite translokacije među kojima su dijagnostikovane 4 Robertsonove translokacije. Kod triju pacijenata postojala je Robertsonova translokacija između hromozoma 13-14, a kod jednog između hromozoma 14-21. Nosioci ovakvih translokacija, osim rizika za spontano gubljenje trudnoća, imaju rizik za rađanje potomstva sa trizomijom 21, 13 i 14. Sve prisutne translokacije kod ovih parova u direktnoj su vezi sa ponavljanim gubicima trudnoća.
U treću grupu pacijenata uvršteni su pacijenti sa porodičnim rizikom. Kod 85 bračnih parova (170 pacijenata), konstatovano je prisustvo 14 translokacija (od kojih 8 Robertsonovih), jedna pacijentkinja koja je rodila dijete sa trizomijom 21 u formi Robertsonove translokacije imala je mozaičan kariotip sa veoma malim procentom ćelijske linije Robertsonove translokacije 21 : 21, jedna paracentri-
čna inverzija na hromozomu 1, jedna pericentrična inverzija hromozoma 4 i kod 5 pacijenata sa inverzijom hromo-zoma 9. Ukupno: 21 aberantan kariotip, ili u procentima, ako izuzmemo inverzije hromozoma 9, kod 18.9% parova nađen je izmijenjen kariotip, a 149 pacijenata imalo je normalan hromozomski set.
U posljednjoj grupi parova pronađene su hromozomske promjene kakve su u stvari i očekivane. Uglavnom su to bile inverzije na hromozomu 9, kod kojih nema fenotipskih manifestacija na nosioca, kao i razni drugi polimorizmi tipa prisustva povećanog heterohromatina ili smanjene veličine satelita na akrocentričnim hromozomima i translokacije. Nalazi prenatalne dijagnostike (kariotip fetusa) bili su indikacija za izradu kariotipa roditelja. U skoro svim slučajevima potvrđeno je prisustvo iste balansirane translokacije kod jednog roditelja, prisustvo polimorizama na hromozomu 1 i 16, prisustvo i odsustvo satelita na akrocentričnim hromozomima i inverzija na hromozomu 9. Kod jednog para koji je 6 godina bio bez potomstva nađena je u prvoj trudnoći kod fetusa translokacija između hromozoma 1 i 6, koja je izradom kariotipa, u istom obliku, potvrđena kod oca. Analiza kariotipa trudnice rađena je zbog godina starosti. U ovoj grupi pacijenata, od ukupno 60 bračnih parova, samo kod jednog bračnog para nije nađeno da jedan od roditelja nosi istu translokaciju kao što je pronađeno u kariotipu fetusa. U ovom slučaju, Robertsonova translokacija u balansiranom obliku pronađena kod fetusa bila je de novo.
Važno je istaći da je multidisciplinarnim pristupom u ovoj dijagnostici, nakon kompletne obrade u kojoj učestvuju Genetsko savjetovalište i Citogenetička laboratorija, otkriven veliki broj aberantnih kariotipova. Ovo je značajan doprinos razjašnjenju etiologije problematike u značajnom procentu ukupnog broja ovih parova. Detekcija parova sa hromozomskim nepravilnostima indikacija je za prenatalnu dijagnostiku.
Piše: Slađana Teofilova, biolog spec. medicinske genetike, Centar za medicinsku genetiku i imunologiju, Podgorica
Add comment