Prof. dr Agima Ljaljević
Institut za javno zdravlje Crne Gore
Poslednji demografski podaci pokazuju izraženu tendenciju starenja svjetske populacije, zbog čega se očekuje značajno povećanje učešća starijih u opštoj populaciji u narednom periodu. Prosječna starost stanovništva Crne Gore iznosi 37 godina, pri čemu žene u prosjeku imaju 38, a muškarci 36 godina, što je pokazatelj istih demografskih promjena. Stariji ljudi imaju percepciju izloženosti diskriminaciji po više osnova i to: siromaštvu, nasilju, zlostavljanju, finansijskom iskorišćavanju, zanemarivanju, neuvažavanju njihovih stavova i realnih potreba. U skladu s navedenim, a prateći potrebe ove posebno vulnerabilne populacione kategorije, Crveni krst Crne Gore, u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i Institutom za javno zdravlje, je u prethodne tri godine realizovao projekat “Inovativne usluge podrške za starije u zajednici”, čiji se završetak očekuje uskoro. Projekat se paralelno realizovao u Austriji, Srbiji i Crnoj Gori, a finansiran je od strane Evropske Unije i Austrijske agencije za razvoj. U Crnoj Gori su projektne aktivnosti realizovane u dvije opštine, i to: u Baru i Bijelom Polju, s namjerom da se pilotiraju aktivnosti uspostavljanja sistema njege starijih, kroz paralelnu organizaciju nekoliko komponenti, kako bi se prikazala njihova djelotvornost u svrhe implementacije na cjelokupnoj teritoriji Crne Gore u budućnosti.
Osnovni cilj projekta je usmjeren ka doprinosu reformama nacionalne politike u dijelu dugotrajne njege starijh osoba, kroz uvođenje inovativnih, integrisanih usluga podrške u lokalnim zajednicama. S tim u vezi projektom je planirana organizacija i otvaranje inovativnih multisektorskih centara za njegu za starije osobe u zajednici, kao i testiranje ishoda njihovog djelovanja u praksi. U centrima za njegu u navedenim opštinama Crne Gore usluge obezbjeđuju po jedan socijalni radnik, jedna medicinska sestra, dvije gerontodomaćice, a angažovano je i preko 40 volontera koji su prošli i još prolaze kroz niz obuka kako bi na što bolji način odgovorili potrebama starijih. U ovom sastavu centri pružaju inovativne usluge u smislu preventivnih kućnih posjeta socijalnog radnika i medicinske sestre starijima, posebno iz ruralnog područja ovih opština, savjetovanja, usluga volontera za starije oboljele od demencije kao i realizaciju programa usporavanja demencije. Integrisanje usluga za starije je iskustveno dokazano u praksi s aspekta zadovoljstva korisnika, ali i efikasnosti i efektivnosti pruženih usluga. Stoga se autori zalažu za takve organizacije sistema zaštite starijih kojima se obezbjeđuje povezivanje socijalnih, zdravstvenih i drugih usluga, kako bi se osigurao adekvatan kvalitet usluga, ali i smanjenje izdvajanja za zadovoljenje zdravstvenih i drugih potreba starijih. Naime, dokazano je da su stariji najčešći korisnici zdravstvenih usluga i to onih najsloženijih i najskupljih, iz čega proizilazi da su stariji najveći potrošači zdravstvenih resursa sistema.
Osim navedenih aktivnosti, ostvarivanje osnovnog cilja je, prema projektu, uslovljeno i obezbjeđenjima lobiranja za uključivanje inovativnih, integrisanih usluga u politike u ostala relevantna dokumenta dugotrajne njege u Austriji, Crnoj Gori i Srbiji. Kako bi se obezbijedili uslovi za sprovođenje navedenih aktivnosti, u realizaciju projektnih zadataka bili su uključeni i predstavnici relevantnih institucija. Naime, tokom proteklog perioda, više predstavnika institucija su aktivno učestvovali u promociji projektnih ishoda i predstavljanju koristi koje ostvaruju starije osobe, članovi njihovih porodica, kao i koristi po zajednicu u cjelini, davanju sugestija… Projektne aktivnosti su bile i trenutno su usmjerene ka ostvarivanju navedena dva segmenta osnovnog cilja, prvenstveno zato jer oni značajno utiču na glavne izazove dugotrajne njege, a to su: dostupnost, pristupačnost, kvalitet i održivost. Ideja je da se uslugama obuhvate i one teritorije koje su, ranije dostupnim uslugama, bile izuzete iz različitih razloga ili su usluge bile nedovoljne s kvantitativnog ili kvalitativnog aspekta.
Pomenuti centri za starije su, kao što je već ukazano, multisektorskog karaktera, jer se pošlo od ideje da oni pružaju usluge socijalne i zdravstvene zaštite korisnika, uzimajući u obzir njihovu uzročno-posljedičnu povezanost. Već sada se može istaći da su ispunjena planirana očekivanja od centara za starije, a to su prvenstveno: pružanje pune podrške starijim osobama, kao i njihovim neformalnim njegovateljima. Dobra je prilika da se ukaže da su neformalni njegovatelji osobe koje bez novčane naknade pružaju njegu drugoj osobi koja ima hroničnu bolest, invaliditet ili drugi trajni zdravstveni problem zbog kojeg nije u stanju da se brine o sebi, kao i da su u takvim situacijama izloženi enormnom naporu, a pri tome nisu bili prethodno edukovani da realizuju usluge koje im nameće obaveza njege starijih. Naime, usluge koje oni pružaju nisu naučno – medicinski potvrđene i prihvaćene, a iskustva potvrđuju da realizacija usluga njege starijim osobama, prema naučno usvojenim metodama, obezbjeđuje očuvanje funkcionalne sposobnosti starijih za duži vremenski period. Pored toga, realizacija projektnih aktivnosti je obezbijedila da se njima promoviše zdravo, aktivno starenje, kao i da se kroz osiguranu pomoć omogući starijim osobama da što duže borave u sopstvenim domovima, uz zadovoljavajući kvalitet života, bez značajnog opterećenja članova njihovih porodica.
Drugi inovativni pristup, na koji su se odnosile projektne aktivnosti, podrazumijevale su pružanje podrške osobama kod kojih postoje kognitivne poteškoće i demencija. Pružanje podrške starijima sa navedenim poteškoćama je posebno izazovno i zahtijeva ulaganje velikih resursa različite vrste. Ove usluge zahtijevaju znanje, iskustvo, značajne tehničke i druge resurse, što je posebno teško obezbijediti ukoliko, pored porodične, ne postoji i sistemska pomoć. Projektni doprinos je, u ovom djelu, značajno naglašen činjenicom da pružanje pomoći starijim osobama sa demencijom obezbjeđuju volonteri, koji su prethodno morali biti osposobljeni za realizaciju ovih aktivnosti. Pomoć osposobljavanja volontera da pružaju usluge starijim osobama sa demencijom je obezbijedio Austrijski Crveni krst, koji se posebno postarao da predstavi različite vrste podrške za navedenu populaciju, kroz upotrebu tehnologije. Inovativne metode zadovoljavanja potreba starijih sa demencijom koje je promovisao Austrijski Crveni krst su prvi put primijenjene u Srbiji i Crnoj Gori.
Projekat je podrazumijevao i istraživanja vezana za potrebe i status starijih u Crnoj Gori u prvoj fazi realizacije, pri čemu je analiza pokazala da su kod starijih najprisutnije zdravstvene potrebe, a potom izražena usamljenost i nedostatak finansija, zanemirivanje… Takođe, projektom su analizirane i karakteristike neformalnih staratelja, čime se pokazalo da su to, najčešće, članovi porodice, koji su, uz sve ostale obaveze, obavljali i svakodnevnu njegu svojih starijih članova. Pored toga, projekat je obezbijedio realizaciju i niza drugih aktivnosti, kao što su one koje su se odnosile na umrežavanje svih relevantnih institucija i organizacija koji se bave njegom starijih, na pojedinim teritorijama. Projektom je planirano da se sve organizacione jedinice koje se bave brigom o starijima povremeno sastaju na lokalnom nivou, kako bi imali prilike da razmijene informacije i na taj način oobezbijede efikasniji odgovar na potrebe i izazove u svakom pojedinačnom slučaju.
Kako je projektom planirano, sada se realizuju aktivnosti evaluacije, kako bi se pokazao nivo ostvarenja ciljeva i uspješnost rada centara za starije, kao i pružanje usluga za osobe koje imaju demenciju. Evaluacija će sadržati i preporuke za dalje djelovanje u oblasti njege straijih, kako bi se isti model usluga primijenio i u drugim opštinama. Zato je važno da sve usluge, kao i sistem podrške za njegovatelje zaživi dugoročno, te da iz pilot projektne faze budu integrisane u zvanični sistem zdravstvene i socijalne zaštite.
Dodajte komentar