Dr Aleksandar Đogo, endokrinolog
Klinički centar Crne Gore
Osteoporoza predstavlja progresivno smanjenje proteinske osnove koštane strukture, kod koje je kompozicija koštane mase normalna, ali je smanjena sama koštana masa, što je uslovljeno slabljenjem aktivnosti osteoblasta, odnosno radi se o značajnoj redukciji koštane mase, do mjere da je povećan rizik od frakture i u odsustvu značajnije traume. Važno je naglasiti rizik od fraktura, jer ukoliko nije do te mjere smanjena koštana masa, radi se o osteopeniji.
Koštana masa se tokom života mijenja, metabolizam kosti predstavlja veoma dinamičan proces, koji predstavlja zbir dva mehanizma – proces stvaranja (osteoblastna aktivnost) i proces resorpcije (osteoklastna aktivnost) koštane mase, uz stalno remodelovanje. Prvi proces je dominantan do, približno, 30-e godine života, a u kasnijem toku proces resorpcije kosti je sve izraženiji. Međutim, on nije toliko izražen da bi nastupili značajniji klinički znaci. Prosječno, u 30-im i 40-im godinama života žene i muškarci prosječno godišnje gube 0,3% koštane mase. Kod žena, sa nastupanjem menopauze, gubitak se povećava na 3% koštane mase godišnje, i taj intenzivni resorptivni proces traje prvih 5 do 10 godina po prekidu menstruiranja. Nakon toga se ponovo smanjuje na ranijih 0,3% godišnje. Kod osoba muškog pola, taj proces je ujednačen u svim dobima na već pomenutih 0,3% na godišnjem nivou.
Osteoporoza po svojoj prirodi nije jedno oboljenje, ona je često puta nepoznatog uzroka (idiopatska osteoporoza, odnosno prirodna biološka sklonost gubitku koštane mase), ali je često puta posljedica nekog drugog patološkog procesa u organizmu, što znači da kost, kao tkivo, odnosno organ, reaguje na različite nepravilnosti bioloških mehanizama koji se javljaju tokom života. Sama ova činjenica prirodno nas upućuje na mogućnost da djelujemo terapijski i preventvno na zdravlje našeg koštanog sistema.
Osteoporoza se dijeli na primarnu i sekundarnu. Primarna osteoporoza se djeli na involutivnu (vezanu sa starenjem ljudskog organizma) i na nju otpada bezmalo 80% svih slučajeva ovog oboljenja, potom idiopatsku, nepoznatog uzoka, i juvenilnu osteoporozu, karakterističnu za prepubertetski period, tačnije pojavljuje se izmedju 8-e i 14-e godine života. Ovo je, napominjemo, veoma rijedak oblik, pripada mu manje od 1% ukupnih slučajeva.
Sa druge strane, sekundarna osteoporoza je manifestacija neke druge patološke pojave, kao što su hormonski poremećaji, nutritivni (npr. anorexia nervosa), bolesti gastrointestinalnih organa, odnosno nemogućnost adekvatne resorpcije nutrijenata potrebnih za koštano remodelovanje, reumatološka oboljenja (kao što je reumatoidni artritis), maligniteti (čija je česta posljedica metastatski proces u koštanom tkivu, što narušava njegovu arhitektoniku i dovodi do osteoporoze)
Potrebno je naglasiti i faktore rizika za pojavu osteoporoze, prvenstveno nepravilne navike u stilovima života, što uključuje deficit vitamina D, zbog njegovog neunošenja i nedovoljnog izlaganja suncu, fizičku neaktivnost, pothranjenost, pušenje, unos alkohola. Kada se radi o najčešćoj formi osteoporoze, a to je involutivna osteoporoza, glavni faktor rizika za nju je ženski pol, rano nastupanje menopauze, prije 45-e godine života, bijela rasa i genetski faktor, odnosno pozitivna porodična anamneza. Obzirom da je period perimenopauze životna faza sa najizraženijm gubitkom koštane mase, prirodan je zaključak da je primjena hormonske, estroprogesteronske supstitucije, najadekvatniji terapijski modalitet za osteoporozu,obzirom da estrogeni predstavljaju veoma potentan promotor osteoblastne aktivnosti, bez koje nema koštane izgradnje.
Sa prevencijom osteoporoze treba početi u školskom uzrastu, putem promovisanja fizičke kulture, uz unos kalcijuma i vitamina D. Prosječne dnevne potrebe za kalcijumom su 1gr/24h, dok su potrebe za vitaminom D, bez koga nema resorpcije kalcijuma u digestivnom traktu, prosječno 800-1200 jed. dnevno.
Borba protiv pušenja i prekomjernog unosa alkohola predstavljaju bitnu stavku ove prevencije,kao i adekvatna ishrana bogata kalcijumom,posebno nemasno mlijeko i mliječni proizvodi, te zeleno lisnato povrće i morska riba.
Potrebno je istaći da je kod oblika sekundarne osteoporoze imperativno liječenje osnovnog patološkog procesa, kome je osteoporoza posljedica.
Dijagnostika osteoporoze je u savremenoj kliničkoj praksi veoma olakšana primjenom osteodenzitometrijskog pregleda (DEXA), koji nepogrešivo utvrđuje nivo oštećenja koštane gustine. Zavisno od rezultata ovog pregleda, primjenjuje se i odgovarajuća terapija. Zlatni standard u terapiji osteoporoze predstavljaju antiresorptivni ljekovi,čiji su dominantni predstavnici bisfosfonati. Ova grupa ljekova je ušla u klničku praksu još 60-ih godina XX-og vijeka, ali je doživjela više modifikacija do danas. U svojoj osnovi, bisfosfonati sadrže dvije fosfatne grupe, vezane sa ugljenikom, i koordinišu sa jonima kalcijuma, koje vežu uz sebe, i odlažu u koštani matriks. Sami bivaju ingestirani od strane osteoklasta, koji razlažu koštano tkivo, i ubrzavaju samim tim njihovu apoptozu, odnosno programiranu ćelijsku destrukciju. Među ovim preparatima, navešćemo alendronat i ibandronat, kao najčešće u kliničkoj praksi u Crnoj Gori.
Korak dalje u razvoju farmakološke terapije predstavlja denosumab, koji se primjenjuje kao injekcioni rastvor na šestomjesečnom nivou, i on je sljedeća stepenica u usavršavanju antiresorptivne terapije i tretmana osteoporoze. Strukturalno, denosumab je zapravo humano monoklonsko antitjelo (IgG2), koje inhibiše osteoklastnu aktivnost i na taj način blokira resorptivne procese u koštanom tkivu. Indikovan je kod menopauzalnih žena i muškaraca sa karcinomom prostate nakon hormonske ablacije.Uzimajući u obzir činjenicu da u ovoj starosnoj grupi često dolazi do narušavanja bubrežne funkcije, prednost ovog vida terapije je u tome što nije potrebno prilagođavati njegovu dozu u bubrežnoj insuficijenciji.
Naposljetku, treba istaći da je osnova svakog liječenja prevencija bolesti, i da su zdravi stilovi života, posebno odgovarajuća ishrana i fizička aktivnost, imperativni faktori u terapiji osteoporoze.
NM-ME-2022-3-1001
Dodajte komentar