Preventivom protiv infekcija humanim papiloma virusom (HPV)
Niz stručnih prikaza realizovanih na sastanku Vakcinacija protiv HPV-a u Crnoj Gori započet je prezentacijom prof. dr Dragana Lauševića, epidemiologa Instituta za javno zdravlje Crne Gore. Njegova tema bila je epidemiologija karcinoma grlica materice i mogućnosti prevencije.
Kompleksna epidemiološka slika
Podsjetivši na značaj dostignuća nobelovca prof. dr Hauzena koji je otkrio patogeni uticaj humanih papiloma virusa (HPV) na razvoj karcinoma grlića materice, prof. dr Dragan Laušević je objasnio da ovi patogeni, iako neophodni, sami po sebi nijesu i dovoljni za razvoj ove opasne bolesti.
Prof. dr Harald cur Hauzen (rođ. 1936) je 1976. postavio hipotezu o tome da bi HP virusi mogli imati neku ulogu u nastanku karcinoma grlića materice, a 1983/1984. na ćelijama karcinoma grlića materice otkrio je prisustvo HPV-a. 2008. dobio je Nobelovu nagradu za medicine i fiziologiju.
Upoređujući epidemiologiju ove bolesti sa izazivačem tuberkuloze prof. dr Laušević je objasnio da imunološki sistem najvećeg broja žena koje dođu u kontakt sa HPV virusom „očisti” tu infekciju najkasnije za dvije godine. — Kod jednog manjeg procenta inficiranih desi se progresija, ali taj mali procenat s obzirom na veliki broj izloženih žena, u apsolutnim brojevima je značajan i predstavlja važan javno zdravstveni problem za brojne države svijeta — upozorio je prof. dr Laušević.
Praktično, svi karcinomi grlića materice direktno su povezani sa HPV infekcijama.
HPV infekcije smatraju se odgovornim i za nastanak značajnog broja karcinoma i nekih drugih oboljenja. Do danas je opisano više od 150 tipova ovih virusa, od čega najveći broj tipova izaziva promjene na koži (obično veruke/bradavice), dok više od 40 tipova izazivaju promjene na sluznici. Njih možemo podijeliti na dvije velike grupe: jedni su visokorizični — onkogeni, drugi niskorizični, ili neonkogeni, koji uglavnom izazivaju genitalne bradavice, pilome na laringsu itd.
Što se tiče malignih neoplazmi, ovi virusi imaju vrlo važnu ulogu u nastanku 6 vrsta karcinoma: raka grlića materice, raka vagine, raka penisa, anusa i zadnjeg dijela ždrijela, uključujući bazu jezika i krajnike.
Vodeće kofaktore koji povećavaju rizik za progresiju HPV infekcije u prekanceroze i kancer grlića materice čine rani početak seksualnih aktivnosti (ne preporučuje se započinjanje seksualne aktivnosti prije 16-te pa čak i 18-te godine života); veliki broj seksualnih partnera (promiskuitet) i pušenje duvana (aktivno i pasivno). Pored navedenih, važni faktori rizika su i: visok paritet (4 i više trudnoća, pogotovu ako se prva trudnoće desila prije 17. godine); druge polno prenosive bolesti (hlamidije, HSV i dr.); imunosupresija (urođena ili stečena poput neliječene tj. nekontrolisane HIV infekcije); nizak socio-ekonomski status (neadekvatna ishrana i generalno loši uslovi za život) kao i dugotrajna, i neprekidna upotreba hormonskih kontraceptiva (Ukoliko je taj period duži od 5 godina, relativni rizik za razvoj gore navedenih malignih neoplazmi kod HPV inficiranih osoba je i do tri puta veći u odnosu na HPV inficirane osobe koje ne upotrebljavaju hormonska kontraceptivna sredstava, upozorava prof. dr Laušević. Naravno, kaže on, pošto je apsolutni rizik ipak nizak, to ne znači da ne treba koristiti hormonske kontraceptive, već da treba vršiti povremene pauze u uzimanju hormonskih kontraceptiva i praviti češće kontrole kod ginekologa).
Prof. Laušević upozorava i da je HPV vrlo česta infekcija. Praktično se ne može izbjeći. Uzročnik se prenosi direktno kontaktom s kože na kožu, s kože na sluzokožu ili sa sluzokože na sluzokožu. Međutim, iako se radi o prije svega polno prenosivoj infekciji, seksualni čin nije jedini način prenošenja. Zbog toga kod ove infekcije, kondom, iako značajno snižava rizik za infekciju, ne predstavlja apsolutno sredstvo zaštite jer se virus može prenijeti i npr. dodirom preko kontaminiranih prstiju.
Proces od HPV infekcije do nastanka invazivnog karcinoma je dosta dug i traje 5-15 godina, s tim što je kod mlađih osoba on nažalost kraći. Tako dug period nam daje mogućnost da, ukoliko žene redovno odlaze na pregled kod ginekologa, možemo da dijagnostikujemo bolest u ranoj fazi – u prekanceroznom stadijumu, kada odgovarajući tretman garantuje odličnu prognozu — kaže prof. dr Laušević.
Godišnje se u svijetu registruje preko 600.000 karcinoma povezanih sa HPV, od čega se oko 85% odnosi na karcinom grlića materice. Nažalost, gotovo polovina ovih slučajeva završi smrtnim ishodom, što, po mišljenju prof. dr Lauševića, ukazuje na značaj koji se mora ukazati ovom problemu.
Na epidemiološkoj mapi svijeta kojom se prezentuje zastupljenost karcinoma grlića materice pokazuje se da pored Afrike i Južne Amerike, Balkan i Crna Gora imaju prilično visoku učestalost karcinoma grlića materice. Dio Zapadne Evrope i Sjeverne Afrike imaju neuporedivo bolje stanje. Nažalost, u Evropi, Crna Gora je sa drugim državama Balkana u samom vrhu po učestalosti karcinoma grlića materice.
Program skrininga (ranog otkrivanja karcinoma grlića materice) kod nas se radi PCR testiranjem na visokorizične HPV tipove. Nažalost, ovaj Program je u prekidu u poslednje dvije godine (zbog preopterećenosti zdravstvene službe i angažovanosti PCR aparata za potrebe dijagnostike infekcije novim corona virusom). Nabavljen je novi PCR aparat samo za potrebe ovog skrining programa pa se očekuje i uspješan nastavak ovog projekta. Važno je znati da se ženama mlađim od 30 godina ne preporučuje sprovođenje PCR-HPV testova jer, po objašnjenju prof. Lauševića, u tom uzrastu ima dosta lažno pozitivnih rezultata, pa se iz tih razloga za taj uzrast, za sada, preporučuje klasični PAPA (Papanikolau) test.
U vezi sa statistikom obolijevnja, prema poslednjim dostupnim podacima iz registra za maligne neoplazme, u Crnoj Gori u ukupnoj učestalosti malignih neoplazmi kod muškaraca i žene, rak grlića materice zauzima 8. mjesto, a ako posmatrano samo kod žena, on se nalazi na 5. mjestu.
– Poređenja radi, u SAD-u među prvih 10 uzročnika obolijevanja i umiranja od malignih neoplazmi ne možete da vidite karcinom grlića materice. Zahvaljujući skrining programu, koji je u poslednjih 10-15 godina potpomognutom vakcinacijom, rak grlića materice u SAD više ne predstavlja javnozdravstveni problem – kaže prof. dr Laušević. Prema poslednjim dostupnim podacima iz našeg registra za maligne neoplazme kao i procjenama SZO, u Crnoj Gori se godišnje registruje oko 110 slučajeva invazivnog karcinoma grlića materice. Tome treba dodati i veći broj slučajeva sa intraepitelijalnim lezijama (displazijama) visokog stepena koje zahtijevaju odgovarajući tretman. Nažalost, ishod bolesti kod značajnog broja novooboljelih žena nije povoljan. Iako je ovaj karcinom još uvijek najučestaliji u dobnom uzrastu preko 35. godina, nažalost registruju se slučajevi i u uzrastu od 25-29 godina zbog čega je neophodno sa ginekološkim pregledima započeti najkasnije tri godine nakon započinjanja seksualnih aktivnosti.
Prema poslednjim obrađenim podacima iz registra malignih neoplazmi, svega 48% dijagnostikovanih karcinoma grlića materice je registrovano u lokalizovanom stadijumu.
Opisujući preventivne strategije, prof. dr Laušević je još jednom istakao značaj vakcinacije, ali i ukazao na važan efekat korišćenja kondoma uz sprovođenje optimalne zdravstvene higijene i naravno, redovni odlasci na preglede u sklopu programa ranog otkrivanja raka grlića materice. Da bi se to realizovalo neophodno je pojačati zdravstveno prosvećivanje svih građana a naročito školske omladine kako bi se najveći broj ranije pominjanih rizičnih faktora sveo na najmanju moguću (npr. Program reproduktivnog i seksualnog obrazovanja u školama kako bi se početak seksualnih aktivnosti pomjerio za kasniji uzrast kada su osobe ne samo tjelesno, već i intelektualno duhovno zrele, upotreba kondoma, izbjegavanje pušenja duvana…) – kaže prof. dr Laušević.
– U sklopu primarne prevencije preporučuje se HPV vakcinacija djevojčica, a u kasnijim godinama će se sigurno raditi i program „sustizanja” vakcinacije za starije uzraste. Takođe, očekuje se da će i dječaci vrlo brzo biti uključeni u program vakcinacije čime će se prevenirati karcinomi i kod muškog pola ali i smanjiti mogućnost transmisije uzročnika.
90-70-90
– Globalna strategija je da do 2030. postignemo nešto što se označava kao “90-70-90”. To znači da 90% djevojčica bude potpuno vakcinisano do 15. godine, da 70% žena uđe u organizovani program skrining programa, a da 90% svih žena kod kojih su identifikovane promjene na cerviksu bude omogućeno da dobiju adekvatan tretman — kaže prof. dr Laušević. Ukoliko se to ostvari, bilo bi moguće, po procjeni SZO, da negdje oko 2085-2090. bude globalno eliminisan karcinom grlića materice. — Eliminisati karcinom grlića materice značilo bi da imamo manje od 4 slučaja invazivnog karcinoma na 100.000 žena. Pošto u Crnoj Gori ima oko 310.000-320.000 osoba ženskog pola, to bi značilo da godišnje imamo 12-13 slučajeva. Dakle, cilj je ne da nemamo karcinom grlića materice uopšte, već da je njegova učestalost bude toliko niska da više ne predstavlja javnozdravstveni problem — istakao je prof. dr Laušević.
Već sada, ako posmatramo incidence za karcinom grlića materice, Izrael, Turska, Malta, Švajcarska, Malta. Kipar, Finska, Španija i još neke države Evrope i svijeta, ulaze u krug najbolje rangiranih po pitanju dobrog odgovora u eliminisanju ovog karcinoma kao javno zdravstvenog problema. Ovo je, kako je ocijenjeno ovom prilikom, prvenstveno bio rezultat dugogodišnjeg dobro oranizovanog skrining programa. — Ukoliko ne bi pristupili svim planiranim aktivnostima tj. ukoliko se budemo ponašali kao što se ponašamo sada, mi praktično nikada ne bi eliminisali karcinom grlića materice. — kaže prof. dr Laušević.
Vrlo je važno shvatiti da vakcinacija predstavlja odličnu preventivnu opciju ali dugoročnu investiciju, a da skrining „spašava glavu”. To su, po ocjeni prof. dr Lauševića, dvije komplementarne stvari od kojih posebno treba naglasiti značaj skrininga.
Anita Đurović
Dodajte komentar