Intervju: prof. dr Đorđije Šaranović, Opšta bolnica MediGroup, Beograd
Specijalista radiologije i subspecijalista interventne radiologije prof. dr Đorđije Šaranović, ukazujući nam čast da učestvuje u intervjuu, opisao je način funkcionisanja savremene radiologije i interventne medicine. Jedan od ključnih elemenata jačanja efikasnosti učinka ovih intervencija, kako se može zaključiti, čini sve intenzivnije uvođenje vještačke inteligencije u proces dijagnostike i liječenja. Naravno, ne treba zanemariti ni ulogu znanja i iskustva radiologa, koji tek u kompletnoj sprezi s modernom tehnologijom vode optimalno preduzetim postupcima medicinskog tretmana.
Prof. dr Đorđije Šaranović rođen je 1962. godine u Sarajevu. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Podgorici, Medicinski fakultet u Beogradu (1985) i doktorske studije na Medicinskom fakultetu u Beogradu (1995). Subspecijalista je interventne radiologije od 2013.
Profesorsku karijeru je gradio kao redovni profesor radiologije na Medicinskom fakultetu u Beogradu (2013–2016), gostujući profesor radiologije na Medicinskom fakultetu u Banjaluci, profesor i šef Katedre za poslijediplomsku nastavu iz radiologije Medicinskog fakulteta u Beogradu.
Tokom medicinske karijere bio je načelnik Odjeljenja za radiologiju na Prvoj hirurškoj klinici, KCS u Beogradu (1997– 2016) i direktor Centra za radiologiju i MR, KCS u Beogradu (2013). Trenutno je radno angažovan u Opštoj bolnici MediGroup u Beogradu, gdje je načelnik Centra za radiologiju. Konsultant je u Kliničkom centru Crne Gore za oblast radiologije, od 2007. godine, i predavač i ispitvač na poslediplomskim studijama iz Radiologije na Medicinskom fakultetu u Podgorici.
U okviru bogate kliničke prakse uveo je nekoliko novih metoda tretmana u abdominalnoj radiologiji, a usavršavao se i u oblasti digestivne, abdominalne, onkološke i interventne radiologije (Irska, Španija, Švajcarska, Francuska, Japan, SAD, Grčka, Meksiko). U okviru stručne periodike objavio je oko 230 radova, od kojih jednu monografiju i četiri poglavlja u knjigama i udžbenicima.
Radiologija je jedna od grana medicine za koju je jako bitan tehnološki progres. U kojoj mjeri je kod nas moguće pratiti savremene tokove razvoja?
Slobodno možemo reći da je radiologija jedna od grana medicine koja je najviše napredovala, ako nije i na samom vrhu kad je u pitanju napredak. Taj svoj iskorak, ona prije svega duguje napretku tehnologije. A tehnologija, posebno nova, i najsavremenija, vrlo je skupa. Moramo reći da, kao i sve ostale grane medicine, radiologija dijeli sudbinu ekonomije jednog društva. Nije lako zemljama u razvoju da posjeduju najsavremeniju opremu. I ne samo zbog relativnog ekonomskog zaostajanja, i nemogućnosti odvajanja novca za poslednju riječ tehnike, već i zbog toga što se najsavremenije mašine ipak instaliraju u najmoćnijim i medicinski najsavremenijim bolnicama u kojima prolaze svoju provjeru i kroz čiji rad ulaze u rutinsku kliničku praksu.
Kad govorimo o želji naših radiologa da prate svjetske naučne tokove, ona je nesporna. I nije to samo želja da se radi na najsavremenijim mašinama, već je to želja da se lično stručno usavršavaju i da odgovaraju na sve veće zahtjeve ljekara drugih specijalnosti koji im šalju pacijente. To nije moguće bez rada na savremenoj opremi. Zato je u pogledu ekonomskih mogućnosti, s jedne strane, i želje radiologa da rade na savremenoj opremi (i drugih specijalnosti koji im šalju pacijente za dijagnostiku), s druge strane, potrebno je napraviti balans.
Potrebno je napraviti dobru dugoročnu zdravstvenu politiku i odgovoriti na pitanje šta je stvarno potrebno, to jest koji je to nivo zdravstvene zaštite i usluga koje želimo i možemo da pružimo našem stanovništvu i u sklopu tog plana nabavljati i osavremenjivati radiološku opremu. U sastavljanju tog plana svakako nezaobilaznu i veoma važnu ulogu moraju imati radiolozi i predstavnici drugih specijalnosti (kojima, u neku ruku, radiolozi svojim nalazima otvaraju vidike prije nego počne liječenje).
Svjedoci smo, danas, dosta dobre opremljenosti savremenim radiološkim uređajima crnogorskog zdravstva. Kao i sve u životu, i ova oblast može uvijek biti bolja. I ne treba se porediti sa onima koji su lošiji, već sa onima koji su bolji od nas, pri čemu uvijek treba imati mjeru koja mora odgovarati stvarnim potrebama našeg zdravstva.
Da li biste mogli opisati način funkcionisanja trenutno najmodernijih aparata koje koristite u radiološkoj praksi?
Ovo su digitalna vremena u svim sferama našeg života. Radiologija nije izuzetak niti to može biti. Nova dostignuća u primjeni digitalnih tehnologija otvorila su vrata ulasku vještačke inteligencije u medicinu. Nigdje se to ne koristi više nego u radiologiji, što ne znači da nema primjenu u drugim oblastima, od laboratorijskog ispitivanja do hirurgije.
Koristiti savremeni aparat bez primjene programa za vještačku inteligenciju koji objektivizuju naš pregled, uklanjajući ono od čega smo do sada najviše patili, a to je subjektivno gledanje na sliku, znači voziti avion samo po pisti.
Danas radiološki aparati, a to se prvenstveno odnosi na CT (skener) i MR (aparat za magnetnu rezonancu), nakon što radiolog odredi tehniku i parametre snimanja (prilagođenu razlogu snimanja) naprave pregled (snime, „slikaju”) i pošalju dobijene slike (često se radi o stotinama slika ljudskog tijela tankog presjeka oko 1mm) u kompjuter koji zovemo radnom stanicom. U tom kompjuteru se nalaze brojni programi za obradu slike koja podrazumijeva razna vizuelna i matematička mjerenja.
U tim programima, ukoliko nisu automatizovani, to jest snabdjeveni vještačkom inteligencijom, radiolog gleda, obrađuje i analizira dobijene slike, te na osnovu svog znanja postavlja dijagnozu. Ukoliko su radne stanice snabdjevene programima za vještačku inteligenciju, radiolog pokreće na radnoj stanici odgovarajući program (u zavisnosti od toga koju bolest traži ili koji organ obrađuje) „ubacuje” slike koje su snimljene u taj program. Na kraju program sam počinje da vrši analizu dobijenih snimaka i šalje izvještaj o tome koja je promjena otkrivena i o kojoj se bolesti radi. Radiolog analizira izvještaj vještačke inteligencije i na kraju daje svoj završni nalaz.
Koji se izazovi postavljaju pred savremenog radiologa?
Brojni su izazovi. Mogu se svrstati u nekoliko grupa. Razvojem medicine i tehnologije nivo znanja koji je potreban radiologu, da bi bio uspješan, ne samo iz radiologije već i iz drugih medicinskih oblasti, višestruko je umnožen. Dobro poznavanje IT tehnologija, naročito upotreba softverskih rešenja i pravilno i kritičko korišćenje vještačke inteligencije u medicini je možda i veći izazov od prethodnog. Ogroman broj slika koje radiolog samo kod jednog pacijenta snimljenog na CT ili MR treba da obradi veliko je opterećenje za svakodnevni rad. Jedan CT pregled danas je praćen produkcijom od nekoliko stotina do par hiljada slika. A dnevno, zbog skraćenja vremena pregleda koje je uslovljeno brzinom rada ovih aparata, potrebno je analizirati i opisati i po dvadesetak pacijenata. Lako dolazimo do broja od 10.000 do 100.000 slika koje radiolog dnevno treba da pogleda i analizira. Naravno da će ovoliki broj slika biti izazov svake vrste, od zamora očiju do pada koncentracije, koji se najbolje može prevazići stručnom upotrebom ovih aparata.
Preporuka: Ne treba pretjerivati sa snimanjima. Snimanja obavljati samo sa potrebnim i dovoljnim brojem presjeka, a dobijene snimke analizirati stručno.
Za ovo su potrebna medicinska znanja i tehnološke vještine kako bi radiolog stao iza svoje odluke.
Radiolog ne smije biti samo potpisnik odluke mašine.
Oni koji dobro vladaju korišćenjem i moćima programa za vještačku inteligenciju olakšavaju sebi rad, ali se suočavaju sa osnovnom dilemom: da li vjerovati mašini? Da li nekritički napisati i potpisati da se radi o promjeni onako kako je rekla mašina? Danas smo suočeni sa velikom pravnom dilemom: ko je kriv ako je dijagnoza pogrešna a stvorena je programom vještačke inteligencije dok je radiolog „samo” potpisnik.
Koje vrste intervencija je moguće obaviti primjenom interventne radiologije?
Interventna radiologija je terapijska medicinska disciplina koja se izvorno razvila iz radiologije. Koristi različite metode i tehnike za liječenje raznih bolesti i stanja koja su uglavnom bila rezervisana za hirurške intervencije. Ona spada u takozvane minimalno invazivne metode liječenja jer pacijentu se ne vrši klasična hirurška intervencija.
Najčešće, kroz samo jedan mali ubod na koži uvode se u organizam do ciljanog mjesta posebne medicinske spravice (sajle, kateteri i slično) kojima se na različite načine liječi ili olakšava bolest. Ovakve procedure mogu se izvoditi na krvnim sudovima (vaskularna interventna radiologija) i to bilo gdje u organizmu (od ruku i nogu, trbuha, grudnog koša, do glave ili pojedinih organa kao što su srce, jetra, bubrezi itd).
Najpoznatije ove procedure su ugradnja stentova kod začepljenja arterija i zatvaranje otvora na krvnim sudovima koji krvare (koilovanje). Danas se i liječenje tumora, ako ne može ili je neuspješno drugim načinima, može obavljati interventno radiološki tako što se kateterom kroz krvne sudove dođe do tumora i kroz kateter ubrizgavaju razna sredstva koja različitim dejstvom ubijaju tumor.
Druga grupa su nevaskularne interventne radiološke procedure kada za pristup patološkoj promjeni u organizmu ne koristimo krvni sud već kroz kožu, kroz masno tkivo tijela dolazimo raznim iglama i kateterima do promjene. Tu promjenu, zavisno od njene prirode, ili dreniramo (izvlačimo najčešće gnoj iz apscesa, gnojnih kolekcija, ili zuč iz jetre, to jest mokraću iz bubrega) ili bioptiramo (uzimamo uzorak za patohistološku analizu) itd.
Liječenje na ovakav način čini u nekim slučajevima hirurgiju nepotrebnom. Pacijenti se manje zadržavaju u bolnici i brže oporavljaju.
Koji se radiološki metodi najčešće koriste u svakodnevnoj praksi?
Nema danas ni jedne grane medicine koja svakodnevno ne traži i radiološki pregled. Praktično sve medicinske specijalnosti traže poneko snimanje. Ti pregledi se obavljaju na različite načine, to jest različitim metodama: klasičnim rendgenskim snimanjem, ultrazvukom, CT-om ili MR-om. Zato je teško reći koji se najčešće koriste. Koriste se svi i to masovno.
Praktično je nemoguće postaviti dijagnozu pacijentu bez radiološkog pregleda. Koja će se metoda koristiti zavisi od uputne dijagnoze. Recimo, u neurologiji i psihijatriji daleko najčešće se koriste CT i MR. U pedijatriji ultrazvuk i MR. U kardiologiji ultrazvuk, CT i sve više MR. U gastroenterologiji podjednako ultrazvuk, CT i MR. Ali svaki od ovih metoda ima svoje posebne tehnike. Danas se ide na to, u modernoj medicini, da se sumnja na jednu bolest pregleda jednom metodom i posebnom vrstom tehnike. Zato se posebna pažnja, možda i ključna u dijagnostičkoj radiologiji, obraća na to da izaberete za pregled onu metodu i tehniku unutar nje koja može najbolje da odgovori na pitanje koje je postavljeno od strane onog koji upućuje pacijenta na snimanje. Na primjer, ako želite da dobijete odgovor na pitanje šta se dešava sa jetrom može se raditi i ultrazvuk i CT i MR. Ali je važno reći na koju bolest sumnjamo pa ćemo u odnosu na to izabrati jednu od ove tri metode. Nema potrebe da se rade sve tri.
Ako biste na osnovu svoje prakse mogli dati pregled najprisutnijih dijagnoza, na šta bi se to odnosilo?
Potpuno očigledno je da se onkološke dijagnoze nalaze u vrhu. I pritom ih je sve više u mlađem uzrastu. Veliku većinu pacijenata na radiologiji čine oni kojima treba snimanjem otkriti tumor, odrediti njegovu vrstu, stepen proširenosti ili pratiti odgovor na terapiju.
Drugu veliku grupu čine kardiovaskularni bolesnici, i to najčešće sa zapušenjima krvnih sudova. Ne zaboravimo ni neurološke bolesnike kojih je sve više, kako raste starost populacije.
Budući da se aktivno bavite medicinskom žurnalistikom, da li biste mogli ukazati na najprisutnije teme u istraživanjima i, uopšte, najizazovnije teme u vašoj oblasti kojima se svjetska medicinska teorija trenutno bavi?
Jedna od najzanimljivijih je svakako primjena vještačke inteligencije ne samo u radiologiji već i u cijeloj medicini. Cilj je da se u procjeni zdravstvenog stanja pacijenta, koliko god je to dostupno, isključi mogućnost ljudske greške. Da se ukloni subjektivizam koji je u ljudskoj prirodi. U radiologiji konkretno, da se ukloni subjektivnost radiologa u tumačenju snimka.
Snimak je kao svaka slika. Svako bi mogao da ima svoje mišljenje. Da li je nešto sivo, malo više, malo manje, srednjeg intenziteta ili visokog intenziteta. Namjera uvođenja vještačke inteligencije, to jest naučenih kompjuterskih programa je da matematički izmjere svaku karakteristiku na snimku koju i mi gledamo i na osnovu koje prosuđujemo i donosimo zaključak je li nešto normalno ili bolesno; a ako je bolesno, o čemu se radi.
Šta bi trebalo da bude zadatak radiologije kod nas u budućnosti?
Upravo da uvodi programe vještačke inteligencije tamo gdje oni postoje i gdje su klinički dokazano primjenljivi i pouzdani.
Vaša poruka čitaocima?
Čuvajte se, ne trošite vrijeme uzalud (ograničeno je), odredite prioritete u životu, posvetite im se i budite zdravi i srećni.
Anita Đurović
Dodajte komentar