Prof. dr Bogdan Pajović, urolog

Klinički centar Crne Gore

 

Urinarna kateterizacija je terapeutska i dijagnostička metoda koja se vrši u cilju pražnjenja mokraćne bešike. Zasniva se na principu uvođenja katetera kroz uretru (ili kroz inciziju/otvor na abdominalnom zidu) u mokraćnu bešiku u cilju eliminacije urina. Ovo je invazivna procedura koja zahtijeva nalog ljekara i primjenu aseptične tehnike.

Ona može biti:

• Jednokratna / kratkotrajna (od 1 do 14 dana)
• Srednje trajna (od 2-ije do 6 sedmica)
• Dugotrajna(od 6 do 12 sedmica).

Najčešći uzročnik nozokomijalnih infekcija!

Indikacije za urinarnu kateterizaciju

U indikacije za primjenu urinarne kateterizacije spadaju:

• Akutna urinarna retencija (npr. nakon hirurške intervencije u donjem abdomenu, karlici, bešici),
• Urinarna inkontinencija ( npr. kod starih osoba koje su nepokretne),
• Monitoring balansa tečnosti (npr. kod pacijenata u šoku, septična stanja),
• Epiduralna / spinalna anestezija ili sedirani pacijenti,
• Duboka besvjesna stanja (npr. trovanja tricikličnim antidepresivima),
• Ispiranje mokraćne bešike (npr. kod izražene hematurije),
• Pražnjenje mokraćne bešike prije, tokom ili poslije primjene hirurške intervencije ili dijagnostičkih postupaka.

Kontraindikacije

Kao kontraindikacije za primjenu ove metode liječenja najčešće se javljaju:

• Povrede karlice – potvrđeno prisustvo krvi na otvoru uretre i rektalnim pregledom uvećana prostata,
• Prijapizam,
• Potvrđeno prisustvo suženja uretre – relativna kontraindikacija.

Vrste urinarnih katetera

Osnovne vrste urinarnih katetera čine kateteri za muškarce i kateteri za žene. Posmatrano prema vrsti, obliku i veličini kateteri mogu biti: tvrdi (metalni, stakleni), polutvrdi (gumeni, plastični) i meki (silikonski). Suprapubični kateter koristi se za dugotrajnu drenažu urina i postavlja se transabdominalno. Najčešće se koristi fleksibilni Foli balon kateter (engl. Foley catether).

Slika: Foli balon kateter

U kliničkoj praksi najčešće se koristi kateter sa balonom veličine 10 ml. Pedijatrijski   kateter ima balon od 5 ml. Prilikom njegovog korišćenja ne treba naduvavati balon vazduhom jer će „lebdjetiˮ, što izaziva iritaciju kod pacijenta. Spoljašnji dijametar katetera mjeri se u šerijer jedinicama (Ch).

1 Ch = 0.33 mm

Specijalni kateteri

Specijalni kateteri su:

• Trokraki Foli kateter (treći krak dozvoljava irigaciju mokraćne bešike). On ima veći prečnik i dozvoljava prolazak koaguluma kroz kateter u drenažnu kesu.
• Timanov kateter (engl. Tiemann catheter) je kateter sa zakrivljenim vrhom pod uglom od 45°, što omogućava lakši prolazak kroz uvećanu prostatu.
• Vanjski kateter, urinski kondom ili kondom-kateter  koristi se kod inkontinentnih muškaraca i nosi niži rizik od infekcije u poređenju sa trajnim kateterom.

Postupak kateterizacije mokraćne bešike

Postupak kateterizacije mokraćne bešike podrazumijeva 6 osnovnih koraka. Prvi je procjena uobičajnih navika pacijenta u vezi sa eliminacijom, stepena ograničenja i sposobnosti pacijenta da pomogne pri intervenciji uz evaluaciju punoće mokraćne bešike palpacijom ili ultrasonografijom. Pri navedenom treba uzeti i podatke o eventualnim alergijama na lateks i jod, kao i podatke o ranijim kateterizacijama.

Drugi korak čine sestrinska zapažanja  koje obuhvataju podatke o diurezi pacijenta, u smislu smanjene eliminacije urina, retencije, infekcije, povrede ili oštećenja integriteta kože. Slijedi planiranje, uz jasan cilj koji podrazumijeva da se eliminacija urina održava minimum na 30ml/h, da bešika nije distendirana, da nema iritacije i oštećenja kože i da pacijent razumije cilj plasiranja i njege katetera. Nakon navedenih procedura pristupa se realizaciji kateterizacije.

Evaluacija o postizanju predviđenog cilja radi se da bi se dokazalo da je kateter postavljen po principima asepse, uz adekvatno pražnjenje mokraćne bešike i minimalnu traumu sa malo ili nimalo bola i čistim i suvim perineumom.

Zaključnu radnju čini dokumentovanje podataka o tipu katetera i kafa korišćenih u okviru procedure, kao i količini tečnosti korišćenoj za naduvavanje kafa. Obavezne su i zabilješke o pacijentovom stanju za vrijeme kateterizacije, propratnim pojavama (kao što su promjene u karakteristikama urina ili promjene na koži) i o protoku urina i uzetim uzorcima.

Oprema potrebna za kateterizaciju

• Sterilni kateter,
• Lubrikant,
• Sterilne rukavice,
• Čist materijal,
• Rastvor (sapunica, asepsol 1%),
• Betadin,
• Vodeni rastvor (za balon)
• Drenažni materijal.

Pripremna procedura nalaže da se pacijent postavi u supinaciju sa flektiranim nogama i zatim očisti perianalna regija antiseptičnim sredstvom, dobro ispere i posuši. Nakon toga rukavice se skidaju, ruke se ponovo peru i navlače se sterilne rukavice. 

Postupak kateterizacije mokraćne bešike kod muškaraca

Lijevom rukom držimo i istežemo penis od tijela pod pravim uglom, a desnom čistimo glans i meatus betadinom ili gazom natopljenom u sapunici ili asepsolu. Na  kateter potom treba staviti lubrikant i kateter, držati na rastojanju manjem od 5 cm od vrha, i to proksimalni dio katetera koji se postavlja između 4-og i 5-og prsta iste desne ruke, a distalni se hvata pincetom.

Počinjemo nježno ubacivanje katetera. Vrh podmazan lubrikantom guramo kroz meatus, u uretru ka bešici. Pri prolasku kroz spoljašnji sfinkter osjetićemo otpor koji se lako  savlađuje.

Započinjanje protoka urina znak je da je kateter smješten u bešiku. Da bi spriječili ispadanje katetera moramo pripojiti brizgalicu sa sterilnom vodom na dio za naduvavanje kafa (balončića) i ubrizgati taj sadržaj. U ovoj fazi treba pokušati ubaciti malo vode kroz kateter. Ako se lako ne vraća, kateter nije dovoljno daleko. Na kraju treba osigurati kateter fiksiranjem za unutrašnju stranu butine i povezivanjem za drenažnu kesu, uz uzimanje uzorka urina. 

Postupak kateterizacije mokraćne bešike kod žena

Procedura je u principu identična kao kod muškaraca, ali je jednostavnija zbog kraće i uretre pravilnog oblika kod žene. Potrebno je nedominantnom rukom prihvatiti i razmaknuti velike stidne usne.  Nakon toga treba locirati meatus (iza klitorisa, a iznad vaginalnog otvora) i pažljivo uvoditi kateter u uretru ka bešici.

Komplikacije pri proceduri

Komplikacije najčešće nastaju kao rezultat nepažljivog rada i povrede uretre ili akutne urosepse. Najznačajnije su:

• Krvarenje (posebno obratiti pažnju na prostatu),
• Infekcija,
• Akutna kateterska groznica,
• Zapaljenje adneksa,
• Refleksna anurija — poremećaj bilansa vode i soli.

Ukoliko je kateter greškom plasiran u vaginalni otvor, NIKADA ne koristiti taj isti kateter za ponovni pokušaj kateterizacije (zbog prenosa infektivnih agenasa).

Suprapubična kateterizacija

Suprapubična kateterizacija je hirurška metoda koja podrazumijeva plasiranje katetera između kože suprapubične regije i mokraćne bešike uz pomoć ultrazvuka. Sprovodi se radi dreniranja urina i to zbog:

• Opstrukcije normalnog urinarnog toka,
• Benigne hipertrofije prostate,
• Kongenitalnih defekata,
• Terapije kamena u bubregu,
• Tumora,
• Postoperativnog toka ginekoloških operacija.

Ovaj tip procedure može se sprovoditi do mjesec dana. Najčešće komplikacije su  ožiljkavanje tkiva i pojava infekcije.

Deplasiranje retencionog katetera

U okviru ove procedure potrebno je najprije klemovati kateter na 2 do 4 časa, radi postizanja mišićnog tonusa mokraćne bešike. Nakon toga se mjeri količina urina u drenažnoj kesi. Brizgalicom se aspirira voda iz balona i počinje sa izvlačenjem katetera. Potrebno je evidentirati vrijeme deplasiranja, količinu, boju i izgled urina, intaktnost katetera i instrukcije koje su date pacijentu. Zatim se prati vrijeme prve mikcije nakon kateterizacije i evidentira količina izlučenog urina u prvih 8 časova. Treba obratiti pažnju na disfunkcionalnu mikciju (manje od 100 ml). 

Održavanje katetera 

Plasirani kateter ne treba često mijenjati, izuzev u slučaju da  izaziva bolnu reakciju, tj. infekciju. Tada je neophodna hitna zamjena. 

OBAVEZNO je dnevno čišćenje uretralne oblasti i samog katetera, kao i čišćenje poslije svih crijevnih pokreta. To se vrši  sapunom i vodom. 

Antimikrobni tretmani više se NE preporučuju. 

Potrebno je smanjiti unos tečnosti, osim ako medicinsko stanje ne zahtijeva suprotno. 

Drenažna kesa  se plasira ispod nivoa bešike, da bi se spriječio retrogradni tok urina. Prazni se svakih 8 sati, osim ako nije napunjena u kraćem roku. 

Neophodno je i periodično pranje kese rastvorom u trajanju od 20 min.