– Ostali faktori rizika su dijabetes (šećerna bolest), zračenje, bakterije… prethodno preležan neki oblik raka debelog crijeva ili prethodno preležan rak jajnika, materice ili dojke, za
žene.
– Nastanak karcinoma je multifaktorijalan i višestepen, a studije su teško izvodljive jer se izloženost faktorima mijenja vremenom i ishranom, a na sve utiče i genetska predispozicija.
PREVENCIJA RAKA DEBELOG CRIJEVA
Definicija prevencije:
“Aktivnosti usmjerene ka eradikaciji, eliminaciji i smanjivanju uticaja bolesti i nesposobnosti. Koncept prevencije najbolje se može definisati u kontekstu nivoa, tradicionalno nazvanih primarna, sekundarna i tercijarna prevencija”.
– Primarna prevencija podrazumijeva sprečavanje nastanka raka i oboljenja putem uklanjanja štetnih djelovanja ili putem uvođenja pozitivnog ponašanja (stimulisanje pojedinaca na smanjenje prekomjerne tjelesne težine, primjenu dijete sa izbacivanjem crvenog mesa, sa što više voća i povrća, ishranom sa dosta žitarica i podsticanjem fizičke aktivnosti). Istraživanja pokazuju da bi se primjenom svega što se zna o prevenciji karcinoma mogao spriječiti nastanak do 2/3 slučajeva bolesti.
– Sekundarna prevencija, odnosno rano otkrivanje bolesti, podrazumijeva programe skrininga za pacijente sa prosječnim rizikom obolijevanja za rak debelog crijeva, kao i za one sa povećanim rizikom i ranu dijagnostiku kod simptomatskih pacijenata.
– Tercijarna prevencija podrazumijeva očuvanje kvaliteta života i sprečavanje komplikacija bolesti.
Sadašnja strategija skrininga – pregleda zdravih osoba u cilju otkrivanja promjena koje prethode bolesti ili bolesti u ranoj fazi kada je ona izlječiva, za osobe od 50. godine podrazumijeva:
1. godišnji FOBT test,
2. fleksibilna sigmoidoskopija svakih 5 godina,
3. FOBT jednom godišnje i fleksibilna sigmoidoskopija svakih 5 godina,
4. irigografija sa dvojnim kontrastom svakih 5 godina,
5. kolonoskopija svakih 10 godina.
Osobe sa povećanim rizikom obolijevanja na rak debelog crijeva češće rade skrining i počinju ga u ranijim godinama:
– jaka porodična anamneza CRC-a ili polipa kod rođaka I stepena i roditelja ili dva rođaka I stepena bilo koje starosti,
– porodice sa nasljednim polipoznim sindromima kao FAP i HNPCC,
– lična anamneza CRC-a ili adenomatoznih polipa,
– lična anamneza hronične inflamatorne bolesti crijeva.
Skrining podrazumijeva organizovanu primjenu nekog pregleda ili testa kod osoba bez simptoma u cilju što ranijeg otkrivanja neke bolesti. Rano otkrivanje (skrining) raka debelog crijeva podrazumijeva testiranje zdravih osoba, bez prisutnih simptoma i znakova bolesti, u cilju otkrivanja promjena, najčešće polipa, koje prethode nastanku raka ili raka u ranoj fazi. Polipi su dobroćudne izrasline u unutrašnjosti crijeva. U nekim polipima vremenom mogu da nastanu zloćudne promjene. Vrijeme prelaska dobroćudne u zloćudnu promjenu mjeri se godinama. Blagovremenim otkrivanjem i uklanjanjem polipa prije nego što se u njima pojave zloćudne promjene sprečavamo nastanak raka.
Postoji nekoliko načina skrininga. Testiranje uzorka stolice na prisustvo krvi, koja je nevidljiva golim okom, a koja je često prvi znak postojanja polipa ili raka u debelom crijevu, najčešće je korišćena metoda.
U skladu sa Strategijom prevencije i kontrole nezaraznih bolesti u Crnoj Gori i odrednicama nacionalnog programa za kontrolu raka, Ministarstvo zdravlja je započelo skrining program za rano otkrivanje karcinoma debelog crijeva u junu 2013. godine. Program značajno doprinosi očuvanju zdravlja populacije, jer se preduzimaju preventivne mjere za otkrivanje zloćudnih tumora debelog crijeva u ranom i ograničenom stadijumu bolesti. Programom je obuhvaćena ciljna populacija starosti od 60 do 64 godine.
Skrining test imunohemijski FOB test-test na okultno krvarenje u stolici
U DZ BP skrining se sprovodi na sljedeći način:
– Pozivanje obavljaju sestre putem telefona,
– ID prima zakazane učesnike skrininga, pruža potrebne informacije o toku i načinu skrininga, uzima anamnestičke podatke i popunjava dio protokola za skrining, predaje set sa uputstvom za uzimanje uzorka i obavještava učesnika da test uradi kod kuće,
– Učesnik skrininga uzorak dostavlja sestri,
– Uzorci se šalju u IZJZ,
– Ukoliko je test pozitivan, ID poziva pacijenta, obavještava ga o neophodnosti i značaju kolonoskopije, ukazuje na moguće komplikacije, zakazuje planirani pregled gastroenterologa.
Svi uzorci kolonoskopije podliježu PH obradi.
NASTAVAK U SLJEDEĆEM BROJU
Piše: dr Rade Ranitović
Dodajte komentar