Prim. dr Rasim Agić
Spec. medicine rada
NEGATIVNI EFEKTI ULTRAZVUKA
International Perinatal Doppler Society
Ultrazvuk je zvuk čija je frekvencija iznad gornje granice čujnosti za normalno ljudsko uvo, a koja iznosi 20 kHz. Neke životinje (npr. psi, delfini, šišmiši, miševi …) mogu čuti ultrazvuk jer imaju višu gornju graničnu frekvenciju od čovjeka. Mlađe osobe, a posebno djeca, mogu čuti neke zvukove visokih frekvencija.
Najpoznatija primjena ultrazvuka je u medicini – ultrazvučna dijagnostika (npr. Transkranijalni dopler). Ultrazvuk se upotrebljava i za mnoge druge svrhe (otkrivanje jata riba i podmornica, tzv. sonar). Princip korištenja je vrlo jednostavan: odašilje se ultrazvučni talas, koji se odbija od prepreke te se prema vremenu potrebnom da se talas vrati određuje udaljenost i oblik objekta.
Bespotrebno izlaganje trudnica ultrazvuku
Ultrazvučni pregledi se generalno smatraju bezbjednim snimanjem. Tako iz Svjetske zdravstvene organizacije kažu: “Dijagnostički ultrazvuk je prepoznat kao siguran, efikasan i visoko fleksibilan način snimanja koji može pružiti klinički relevantne informacije o većini delova tela na brz i ekonomičan način”.
Dijagnostička ultrazvučna snimanja ploda uglavnom se smatraju bezbjednim tokom trudnoće. Nažalost, između ostalih razloga vezanih uz nadzor razvoja ploda, u današnje vrijeme vrlo je popularno podvrgnuti se ultrazvuku. Pritom niko ne misli na moguće kratkoročne ili dugoročne posljedice po zdravlje djeteta.
Američki ljekarski savez jasno se izrazio protiv nepotrebnog izlaganja ultrazvuku u cilju:
- određivanja pola djeteta
- utvrđivanja starosti ploda
- potvrde višeplodne trudnoće
- utvrđivanja položaja ploda u materici
Uprkos tome, ultrazvuk se i dalje koristi u te svrhe iako se, osim utvrđivanja pola djeteta, svi ostali podaci mogu saznati uobičajenim pregledom iskusnog ginekologa i uz pomoć fetoskopa ili stetoskopa kojim se mogu otkriti otkucaji srca.
Uzevši u obzir da pojedine životinje, poput delfina i kitova, ultrazvuk koriste kao oružje kojim ošamućuju ribe, zaista je nevjerojatno kako ga lakomisleno koristimo za dijagnostiku.
DOKAZANE ŠTETNOSTI DJELOVANJA ULTRAZVUKA NA PLOD
Ultrazvuk može štetno uticati na razvoj mozga fetusa, te se trudnice stoga ne bi trebale izlagati čestim i nepotrebnim ultrazvučnim pregledima. Riječ je o zaključku tima naučnika sa sveučilišta Yale.
Pod rukovođenjem hrvatskog neurologa Paška Rakića tim naučnika sproveo je istraživanje tokom kojeg je utvrđeno da ultrazvuk šteti razvoju mozga nerođenih miševa, te da bi na isti način mogao djelovati i na djecu. Rezultati navedenog istraživanja u avgustu 2006. objavljeni su u uglednom časopisu Proceedings of the National Academy of Sciences, a odjeknuli su i u brojnim svjetskim medijima, uključujući CNN, Reuters i New York Times. Dr. Rakić dodatno je istakao da je nužno provesti daljnja istraživanja u cilju utvrđivanja stvarne opasnosti ultrazvuka, i trudnicama savjetovao da ga ne koriste prečesto, osobito ne zbog radoznalosti.
Gdje je opasnost
Tokom razvoja mozga fetusa neuroni se postavljaju na svoj konačni položaj u moždanoj kori, što je od velike važnosti za kasnije normalno funkcioniranje mozga u cjelini. No, nakon što su skotne mišice bile izložene ultrazvuku duže od 30 minuta, pokazalo se da određeni broj neurona nije uspio zauzeti pravilan položaj u moždanoj kori, nego je zaostao u dubljim slojevima moždane kore ili u bijeloj masi mozga.
Rezultati tog eksperimenta izuzetno su važni s obzirom na to da se poremećaji u migraciji neurona drže jednim od mogućih uzroka niza neuroloških i psihičkih bolesti i tegoba, poput disleksije, autizma, mentalne retardacije i šizofrenije. Naime, za vrijeme pregleda ultrazvukom, fetus – a naročito njegov mozak, izložen je bombardovanju brzog mlaza visokih frekvencija zvučnih talasa. Za te talase već ranije je utvrđeno da mogu nanijeti štetu hromosomima te izazvati ćelijsko zagrijavanje i tako oštetiti ćeliju i usporiti njen razvoj.
Udarac na gene
Rezultati nekoliko studija pokazali su da duže i višekratno izlaganje ultrazvuku, osim na razvoj mozga može uticati i na manju porođajnu težinu. Takođe, takva djeca nakon rođenja češće postaju ljevaci te sporije razvijaju sposobnost govora.
Nadalje, američki naučnici su još tokom 90-ih godina 20. vijeka ustanovili da ultrazvučno zagrijavanje tkiva može dovesti do krvarenja u crijevima.
Naučnici Univerziteta u Dublinu otkrili su da ultrazvuk stvara promjene u ćelijama. U njihovom istraživanju 12 miševa bilo je podvrgnuto djelovanju ultrazvuka od 8 MHz u vremenskom razdoblju od 15 minuta.
Pritom valja imati na umu da snimanje ultrazvukom tokom bolničkog pregleda može trajati i do sat vremena, uz korištenje frekvencija od 3-10 MHz.
Ruski naučnici pod vođstvom P.P. Garjajeva, naučnog saradnika Ruske akademije nauka, tvrde da ultrazvuk – koji se godinama drži sigurnim i neškodljivim – pouzdano može oštetiti genetski sklop. Njegov tim je na temelju višestrukih istraživanja došao do zapanjujućeg zaključka da ultrazvuk predstavlja direktan udarac na gene.
Termalni efekti
– Temperatura raste apsorpcijom energije ultrazvučnog talasa;
– Temperatura mozga fetusa raste i do 5oC ako je fetus u uterusu izložen ultrazvuku samo 2 minuta.
Mehanički efekti:
– Stvaranje mikroskopskih mehurića u tkivu koji implodiraju-inercijalna kavitacija (temp. reda 500 0C uz pritisak od nekoliko stotina bara);
– Stvaranje slobodnih radikala koji utiču na mutaciju gena ćelije;
– Mehanički efekti na plućima i bubrezima.
PREPORUKE:
- Snaga ultrazvuka treba da bude što je moguće manja;
- Vrijeme izlaganja najkraće moguće (bez snimanja filmova isl. – UZ je dijagnostička metoda a ne zabava)
- Edukacija i posebna praktična obuka operatera u slučaju incidenta.
STUDIJA AMERIČKOG INSTITUTA ZA ULTRAZVUK (2007.)
Šta kliničari i pacijentkinje znaju o primjeni ultrazvuka u trudnoći?
ODGOVORI
- 18% kliničara rutinski koristi UZ u toku PRVOG trimestra trudnoće bez ikakve konsultacije sa pacijentkinjom,
- 50 % smatra da u niskorizičnoj trudnoći UZ treba koristiti najmanje 1 –3 puta,
- 70 % smatra da UZ nije zabava i protiv je snimanja koja roditelji praktikuju,
- 32,2 % zna da postoji termalni efekat(termalni indeks), od kojih samo 17 % zna šta je to,
- 22 % zna da postoji mehanički efekat (mehanički indeks), ali samo 3,8 % zna šta je to,
- 20,8 % je svesno negativnog efekta UZ po njih same u toku dužeg rada, ali ne i za pacijentkinju i plod.
ZAKLJUČAK
Kliničari koji primjenjuju UZ u trudnoći su:
- Slabo informisani o štetnim efektima UZ
- Neophodna je dodatna obuka kliničara
- Neophodno je informisati pacijentkinje o štetnim efektima UZ
