SAOPŠTAVANJEM PROVJERENIH, POTPUNIH I ISTINITIH INFORMACIJA DO OPTIMALNE INFORMISANOSTI
U Budvi je 5-7. februara realizovan edukativni trening namijenjen novinarima. Povod je predstavljala predstojeća imunizacija protiv COVID-19. U ime organizatora, Instituta za javno zdravlje, u radu seminara učestvovali su dr Igor Galić, prof. dr Dragan Laušević, dr Senad Begić i Nemanja Boljević. Stručna predavanja održale su i mr sci. Željka Bešović i mr sci. Maja Stanković, sa Instituta za ljekove i medicinska sredstva. Za praktični dio treninga bili su zaduženi komunikolozi dr Aleksandar Obradović, Miodrag Strugar i Radoje Cerović. Projekat je ostvaren uz podršku UNICEF-a i Britanske ambasade u Podgorici.
Intenzivirana kampanja prema javnosti
Ističući da je uloga novinara u saopštavanju provjerenih, potpunih i istinitih informacija o koronavirusu i imunizaciji nemjerljiva i nezamjenjiva, dr Senad Begić, sa Instituta za javno zdravlje, objasnio je i da zvaničnu politiku ove ustanove čine apsolutna transparentnost i saradnja sa medijima i svim članovima društva. ‒ Za razliku od mnogih zemalja, kod nas je, zbog razvijene saradnje i prijateljskog odnosa između novinara i Instituta za javno zdravlje, prevenirana pandemija pogrešnih i netačnih informacija. Naši novinari se nisu bavili ekskluzivitetom, nego upravo problemima koji su postavljeni pred našu populaciju, na čemu smo im zahvalni i to je pravac u kojem treba da se razvija nezavisno novinarstvo ‒ naveo je dr Begić.
Govoreći o odzivu na imunizaciju, u okviru konferencijskog dijela treninga objašnjeno je da trenutna istraživanja pokazuju da je interesovanje u konstantnom porastu: sa 41% sada iznosi više od 50 % u opštoj populaciji. Najbolji stav evidentan je kod hronično oboljelih i starijih osoba. Intenzivna kampanja prema javnosti prvenstveno se usmjerava na uticaj ljekara u primarnoj zdravstvenoj njezi. Postepenim tempom se ide i sa edukacijom i sprovođenjem vakcinacije. Projektovana količina vakcina koje će biti upotrebljene do kraja 2021. je 20%. Obrazlažući stanje u ovom domenu prof. dr Dragan Laušević naveo je da su kandidati za vakcinaciju prvenstveno oko 1.200 lica u domovima za stare, 600-700 članova osoblja u tim ustanovama, 7.000-8.000 članova medicinskog osoblja u javnim i privatnim zdravstvenim ustanovama, oko 20.000 starijih oko 80 godina itd. U početku će to biti vakcinacija po domovima zdravlja.
‒ Onog trenutka kad dobijemo veću količinu vakcina, to će moći da se obavlja u velikim sportskim halama. Morali bi da postignemo oko 80% kolektivnog imuniteta da bi došlo do relaksacije situacije. Ako bismo uspjeli da vakcinišemo 40-ak posto populacije, sa prethodnih 20%, pod uslovom da im traje imunitet 6 i više mjeseci, mi bismo značajno usporili širenje infekcije ‒ kaže prof. Laušević.
30-40% ukupnog broja stanovnika, ili otprilike 330.000-350.000, očekivana je realna cifra vakcinisanih. U vezi s aktuelnim mjerama, prof. Laušević navodi da bi trebalo sprovoditi mnogo rigorozniju zaštitu, u smislu kažnjavanja prekršilaca. ‒ Da bi se sredilo stanje moralo bi najmanje 8 sedmica da se zatvori cijeli sistem ‒ kaže on. To će, po procjeni prof. Lauševića, vrlo vjerovatno morati da se uradi prije ili kasnije. Insistiranje na sprovođenju mjera zaštite zdravlja doprinijeće stvaranju blaže kliničke slike u slučaju zaraze.
Šta znamo o koronavirusima?
Generalni osvrt na epidemiološka dešavanja i znanja o koronavirusima, uz prikaz dosadašnjih epidemioloških mjera i moguće izlazne strategije učesnicima treninga prezentovao je dr Senad Begić. Značajan aspekt njegovog edukativnog djelovanja činila je i prezentacija stavova Nacionalne strategije uvođenja, distribucije i primjene COVID-19 vakcina.
Iako koronavirusi nijesu otkriveni s pojavom pandemije 2019, pitanju je, po riječima dr Begića, veliki klinički izazov jer se stručna populacija nikada do sada nije suočila sa ovako komplikovanom situacijom koja se mijenja iz trena u tren: počev od toga da je već sada u opticaju oko 280 vakcina kandidata koje se nalaze u nekoj fazi razvoja do najraznovrsnijih uslova održavanja imunoloških sredstava, njihove tehnologije proizvodnje itd. Detaljno opisujući istorijat koronavirusa, on je istakao da se radi o ekstremno pametnom virusu kod kog je od januara 2020. registrovano više od 4.000 različitih različitih mutacija. Za aktuelnu varijantu virusa otkrivenu decembra 2020. za sada je utvrđeno da ima sposobnost visoke zaraznosti.
Komentarišući smisao i efekte sprovođenja preduzetih epidemioloških mjera dr Begić je ocijenio da primarni princip distanca—ruke— maska i te kako ima efekta, te da bi trebalo insistirati na njegovom intenzivnom sprovođenju. Izlaz, po njemu, treba tražiti u individualnoj zaštiti, a to bi, svakako, značilo i efikasno sprovođenje imunizacije.
Kakav je nacionalni plan ?
Institut za javno zdravlje decembra 2020. objavio je Nacionalnu strategiju za uvođenje, distribuciju i primjenu vakcine(a) protiv COVID-19. Ukazujući na razne aspekte ustanovljenja ovog značajnog dokumenta, dr Begić je pojasnio niz izvora na kojima je bazirana Strategija. Regulatorni okvir, formiranje koordinacije, finansijskih sredstava, definisanje ciljnih populacija, organizacija programa imunizacija, logističkog lanca, resursa, proces farmakovigilance, učinkovite komunikacije i angažovane zajednice, praćenje obuhvata i evaluacija uvođenja vakcina, predstavljaju ključne oblasti u kojima su se kretala interesovanja autora Nacionalne strategije. Dokumentom se, pored ostalog, predviđa da prioritetne grupe za imunizaciju čine institucije sa smještajem za stare i institucije za lica sa teškim poremećajima u razvoju, kao i osoba koje tamo rade, zdravstveni radnici na prvoj liniji fronta i lica starija od 80 godina, a ponuđen je i kalendar imunizacije za trenutno dostupna imunološka sredstva.
Šta je dostupno?
Na pitanje o tome koje su vakcine dostupne i koje su njihove karakteristike odgovor je na ovom prilikom dao prof. dr Dragan Laušević. Objašnjavajući raznovrsne tehnološke procese proizvodnje imunizacionih sredstava prof. Laušević je ukazao na činjenicu da se opseg dostupnih imunizacionih vakcinalnih sredstava kreće u rasponu od umrtvljenog virusa do informacionog RNK/DNK odgovora. Ako se sagledaju izazovi kao npr. visoka senzitivnost vakcina na spoljašnje uslove, njihove specifičnosti, obilje transparentnih informacija o njihovim reakcijama, postaje jasnije u kakvom mnoštvu podataka i mogućnosti se svakodnevno kreće molekularna biologija i koliki to zapravo čini problem u vezi s proizvodnjom efikasnog imunizacionog sredstva koje bi imalo potencijal da riješi problem pandemije. Ipak, jedno je zajedničko: poziv za upornije sprovođenje mjera epidemiološke zaštite. ‒ Ko namjerava da se vakciniše dvije-tri nedjelje prije toga striktno: maska-distanca i nema kontakata ‒ apelovao je ovom prilikom prof. Laušević.
Kvalitet vakcina prioritet
Mr Maja Stanković, sa Instituta za ljekove i medicinska sredstva, navela je da je 4.2. predat zahtjev za registraciju Astra-Zenekine vakcine, ali to nužno ne znači da će ovo biti i prva vakcina u upotrebi. Farmakovigilanca je sistem u kom su predstavljeni osnovni principi lokalnog i globalnog nadzora nad neželjenim događajima nakon imunizacije, kao i bezbjednosni profil dostupnih vakcina. Godišnje u EU umre oko 200.000 ljudi zbog neželjenih posljedica ljekova. Mr Stanković je opisala proces praćenja bezbjednosti ljekova. Poseban problem u farmakovigilanci antikovid vakcina čini suočavanje s činjenicom da se radi o novim ljekovima: znak obrnutog crnog trougla upozorenje je zdravstvenim radnicima da što brže prijave svaku sumnju na moguću neželjenu reakciju. Planirano je i da se u relativno kratkom vremenu primijeni vakcinacija, pa to zahtijeva poseban oprez.
Neželjene reakcije mogu da prijave i pacijenti, direktno IJZ-u, ali je preporuka da to uvijek rade posredstvom svog izabranog ljekara. Po podacima koje je predstavila mr Stanković, od 2010. kod nas je dostupna elektronska evidencija neželjenih događaja u vezi s vakcinacijom i ljekovima. Za period od 2010. zdravstveni radnici su poslali oko 1.500 prijava. Prijavljeno je 180 sumnji na neželjene događaje nakon imunizacije. Najčešće su prijavljivane lokalne reakcije (otok, febrilnost, maksilofacijalni raš, bol na mjestu injekcije, zamor i sl.). Obično su to blage ili reakcije umjerenog intenziteta koje su prolazile u roku od nekoliko dana. U vezi s novom epidemiološkom situacijom najčešće se prijavljuju opšti poremećaji i reakcije na mjestu primjene vakcine: glavobolja, umor, otok i sl. Zahvaljujući pristupu globalnoj bazi moguće je sagledati detalje bukvalno svake prijave. Mr Stanković je ovom prilikom naglasila da je kvalitet vakcina bio prioritet u nabavci novih imunoloških sredstava.
‒ Prva dva mjeseca su indikativna nakon vakcinacije. Tu je koncentrisano najviše neželjenih dejstava ‒ kaže prof. Dragan Laušević. ‒ Nema ni jednog do sada signala da se desilo bilo šta što bi odstupalo od klinički očekivanih odgovora. Vakcine su za sada jedina stvar koja pomaže da malo dahnemo ‒ objasnio je on.
Postupak proizvodnje vakcina kondenzovan
Mr Željka Bešović, sa Instituta za ljekove i medicinska sredstva, govorila je o razvoju i proizvodnji vakcina, odobrenim vakcinama i registraciji. Ona je objasnila da se radi o specifičnoj vrsti ljekova čiji je način proizvodnje drukčiji u odnosu na ostale. Biološke ljekove uglavnom karakteriše kvalitet krajnjeg proizvoda. Proces proizvodnje mogu da vrše samo sofisticirane kompanije, a radi se o najstrože kontrolisanoj grupi ljekova.
Prikazujući faze razvoja vakcina mr Bešović je navela da ispitivanja kliničkih manifestacija uključuju po 20.000-30.000 dobrovoljaca. Nekad je potrebno čak do 10 godina da se dobiju vakcine, a sada je ubrzani razvoj bio neophodan i obezbijeđen uz svestranu podršku svih ostalih učesnika mreže zdravstvene zaštite, država i međunarodnih fondova. Dolazilo je i do preklapanja faza proizvodnje kako bi se sam proces ubrzao.
Ključno je, kaže mr Bešović, da registrovane vakcine moraju biti bezbjedne. Podaci o kvalitetu i efikasnosti moraju biti dostupni javnosti. Svaka supstanca u vakcini mora biti kontrolisana i dokumentovana. Ukoliko je vakcina registrovana u EU, ista dokumentacija dostupna je i kod nas, a rok za dozvolu može biti skraćen.
Govoreći o procedurama registracije ona je navela da je uslovna dozvola vakcine procedura koja nije nova u procesu registracije. Ukoliko nedostaju neki podaci o djelovanju vakcine, proizvođač je dužan da nakon dozvole dostavi tražene rezultate studija u određenom vremenskom roku. Hitno odobrenje podrazumijeva određeni nivo dokumentacije, a po zakonskoj regulativi Institut može dati saglasnost za primjenu lijeka u slučaju epidemija ili sličnih stanja. Analizirajući pregled aktivnih komponenti vakcina kandidata mr Bešović je istakla da nijedna od faza u proizvodnji vakcina nije preskočena, te da je cijeli postupak samo kondenzovan.
Učinak info linije 1616
Dr Aleksandar Obradović, sa Instituta za javno zdravlje opisao je sistem funkcionisanja info linije 1616 u periodu od njenog ustanovljenja. Redizajn sajta IJZ-a, aktivacija društvenih mreža i jačanje neposredne i dvosmjerne komunikacije sa opštom populacijom, čine, kako je rekao, neophodni vid edukacije građana. U vezi sa SOS linijom za pozive iz cijele zemlje najbitnije su bile sinhronizacija i koordinacija. Trebalo je okupiti veliki broj operatera koji će moći da prime veliki broj poziva, te omogućiti da ljekari vrše efikasnu procjenu bitnosti poziva.
U kol-centru su bila angažovana po 2 epidemiologa za nezarazne bolesti i 5 specijalista socijalne medicine. Za prva 2 mjeseca dijagnostikovano je 2.288 osoba, a ostvareno je oko 30.000 poziva. Pozivane su samo anketirane osobe, a razgovor je trajao oko pola sata. Najveći procenat anketiranih bio je iz Podgorice, starosti 60 i više godina. Oko 40% testirano je nakon inicijalnog kontakta sa kol-centrom.
Nakon uspostavljanja lokalne transmisije epidemiološka trijaža izgubila je smisao posredovanja, ali intenzitet broja poziva nije opao do danas. U ovom centru se obavi oko 480 poziva dnevno. Od juna osim info linije 1616 rađeni su kovid protokoli, a proširen je opseg rada kol-centra na razne medicinske oblasti. Izražena je potreba za izradom protokola, jer se bez njih, po dr Obradoviću, sve svodi na improvizaciju. Trenutno se radi na razvoju aplikacije koja će dodatno olakšati posao. Posebno mjesto u sistemu zauzeli su studenti Medicinskog fakulteta.
Javnosti ponuditi jasnu, provjerenu informaciju
Miodrag Strugar, edukator u okviru novinarske radionice, napravio je presjek situacije od 12-og marta. On je govorio o odnosu prema medijima, kao i radu na stvaranju imidža Instituta u tom odnosu prema medijima u kriznim situacijama. U skladu sa izazovima vremena, potrebno je javnosti ponuditi jasnu, provjerenu informaciju koju ona treba da prihvati s povjerenjem. Akcenat je na istinitom, vjerodostojnom, sveobuhvatnom obavještavanju. Suština odnosa s javnošću je da su oni u 80% slučajeva planirani i najavljeni. Oni donose rezultate samo ako se temelje na djelima i riječima. ‒ Javnost ne samo da ima prava da zna, nego u kriznim situacijama mora da zna ‒ kaže Strugar.
Odnosi s javnošću moraju da budu od koristi u organizaciji i javnosti. Do opšte populacije se dolazi putem medija i zato su oni jako bitni. Govoreći o tehnologiji medija i profesionalnom odnosu prema novinarima, on je istakao da informacija, edukacija i motivacija predstavljaju ključne aspekte komunikacije. Ključ novinskog uspjeha za svaku organizaciju je u novinarskim rukama, ali i u rukama te organizacije. Cilj javnog nastupa je da se iskreno, brzo i istinito prenese poruka publici.
Dobro razumjeti i interpretirati naučnu informaciju
O kredibilitetu medicinskih informacija i sistemu naučnih časopisa novinarima je govorio Radoje Cerović. Ukazujući na ogroman disbalans između naučne informacije i određenog emocionalnog stava koji dominira sferom globalnih informacija, on je ocijenio da je sigurno da se radi o trendu koji se neće zaustaviti ovdje i sada. Potrebno je, kaže Cerović, dobro razumjeti i interpretirati naučnu informaciju. U moru informacija koje se danas pojavljuju stalni su sukobi naučne istine s etičkim, ideološkim i sličnim pravilima. Posebno mjesto zauzima medicinska nauka zbog kompleksnosti istraživanja i materije kojom se bavi. Stoga se doktrinarni sistem objavljivanja informacija u načnim časopisima vrednuje kao mjerodavan i kao osnov za procjenu tačnosti.
Komunikacijski aspekt je jako važan. ‒ Ukoliko ispričate dobru priču i emocionalno pokrenete nekoga, iskoristili ste najmoćniji alat u komunikaciji ‒ kaže Cerović. Stoga su maksimalna predostrožnost i povezivanje s ljudima koji poznaju izvore jedini mogući put da se snađemo u ovakvim uslovima. Teorije zavjere dobijaju na snazi u vezi s tim što je veća neizvjesnost i strah od budućnosti. U pitanju je, po Ceroviću, tehnologija specijalnog informacionog rata iza koje stoji jasan ekonomski interes.
Anita Đurović
Dodajte komentar